П1нинен лекция топламы Н5кис -w00u Тема q. Экология 81м оны4 3ыс3аша тарийхы. Экологиялы3 маш3алалар 81м оларды шеш №орша2ан орталы3ты 3ор2а7ды4 8у3у3ый тийкарлары

w. Атмосфера 8а7асыны4 патасланы7 дереклери 81м оны 3ор2а7
Атмосфера жер бетин 3аплап тур2ан 8а7а 3абаты болып тиршилик ушын ж6д1 18мийетли 7азыйпаны ат3арады. Ол жерди4 3ор2аны7 3атламы болып тимри организмлерди т6рли ультрафиолет нкрлардан, метеорит б5лекшелеринен са3лайды.
Егерде атомсфера болма2анда жер бетинде к6нде –q00-t00⁰C ал к6ндизи +q00+t00 ⁰C ыссылы3 болар еди.
Атмосфера табиятты4 е4 18мийетли элементлерини4 бири болып, тири организмлерди4 жаса7ы ушын ж6д1 керекли болып есапланады. Себеби, тири организм м1селен, адам баласы а78атсыз, су7сыз бир неше к6н жаса7ы м6мкин, бира3та 8а7асыз, сы7сыз бир неше к6н жаса7ы м6мкин емес. Бир адам суткасына q кг а78ат, w л су7 ишеди, дем алы7 органлары ар3алы wt кг 8а7аны жктады. Соны4 ушында атмосфера 8а7асыны4 тазалы2ы 6лкен 18мийетли м1селелерди4 бири.
Атомсфераны4 табийий патасланы7ында космослы3 шанглар, вклканларды4 атылы7ынан пайда бол2ан затлар, та7жынысларынан пайда бол2ан затлар, 5симлик 81м хай7анларды4 3алды3ларынан, то2айлы3ларды4 жаны7ы, су7ларды4 пу7ланы7ы менен 8а7а2а аралас3ан дуз б5лекшелери 8.т.б. затлар т1сир етеди.
Атмосфераны4 жасалма (антропоген) патасланы7ы XIX- 1сирди4 екинши ярымынан баслап санаатты4 тез п1тлер менен 5си7ине байланыслы к6шейеди. Атмосфера 8а7асыны4 патасланы7ына автотраснпорт шы2ындылары, энергетика санааты, кархана а7ыл-хожалы2ы тара7ы 8.т.б шы2ындылары тийкар2ы патасла7шы затдарды4 дереклери болып есапланады.
Сондай-а3 5ндирис тара7ында атмосфера2а жылына t00 млн.т. к6кирт газы, углерод оксиди, азот оксиди, пестицидлер араласады.
Ж1неде, цемент, к5мир, кул, 3ор2асын, мыс, шанглар 8.т.б. затлар араласады. Атмосфера 3урамыны4 патасланы7ы к6шеймекте.
Атмосфера 8а7асы 3урамында патас газлерди4 к5бейи7и м1селен карбонат ангидриди му2дарыны4 к5бейи7и н1тийжесинде парник эфекти пайда болады. №ыс3а тол3ынлы нурларын жер бетине 5ткизеди 81м жер бетинен космос3а узын тол3ынлы нурларды услаб 3алады. Натийжеде планетамыз2а 8а7аны4 орташа температурасы жо3арылап барады.
Атмосфера 8а7асыны4 патасланы7ы адамларды4 организмине т1сир етеди, н1тийжеде 81р 3ыйлы а7ыры7шылы3ты келтирип шы2арады.
Атмосфераны4 патасланы7ы 3орша2ан орталы33а су7, топыра3 5симликлер, хай7анат д6ьясына т1сир етеди. М1селен хай7анлар патас 8а7адан дем алы7ы менен (фтор, молибден, 3ор2асын) 81р 3ыйлы а7ыры72а ушырайды. Бул хай7ан т6рлерини4 жо3 болып кети7ине себеп болады. Атмосфераны4 патасланы7ы экономикалы3 жа3тан 6лкен зыян келтиреди. Тура жой 81м коммунал хожалы2ы, санаат, тарийхый естеликлер 8.т.бас3алар2а т2сир етеди.
Атмосфера 8а7асын патасланы7дан 3ор2а7ды4 к4 18мийетли илажлары`
q. Атмосфераны4 патасланы7ыны4 алдын алы7ды4 1пи7айы усылларды4 бири завод фабрикаларды4 т6тин шы2арату2ын трубаларын жо3арылаты7
w. Санаат карханалары, коммунал хожалы3лары 81м 6йлердеги печлерди к5мир, торф, 3ара май 3олланы7ды4 орнына электр энергиясынан, табийий газден пайдаланы72а 5ти7.
e. Санаат карханаларында атмосфера2а тар3алату2ын патас затларды тазала7шы 6скенелерди 3уры7.
r. технологияны 5згерти7 я2ный шы2ындысыз технологияларды жараты7
t. Тазалы33а итибар бери7, автотранспортлардан шы2ату2ын газлерди кемейти7, 8а7аны4 тазалы2ын контроль етип туры7 8.т.б. илажларды 1мелге асыры7 керек.