P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

o ‘zgarishi bilan qonuniy ravishda o ‘zgarib boradi. M o'tadil
mintaqaning yillikyog‘ingarchiligi 500-600 mm. bo'lgan o'rmon
ch o‘llarida chirindi(gumus) ga boy 
(10
% gacha) eng unumdor,
q o ‘n g‘ir, qora tuproqlar tarqalgan. Markaziy Osiyoning dasht
va yarim dashtlarida o'sim liklam ing tabiiy sharoitda rivojlanishi
uchun namlik yetishm aganligi sababli kam (
1-2
%) gumusli
kulrang, b o‘z tuproqlar tarqalgan. G eologik zamin, relyef va
iqlimning o'zgarishiga qarab, har yerning o ‘ziga xos tuproqlari,
o ‘simlik turlari va hayvonot dunyosi rivojlanadi.
Insoniyatning dehqonchilik va qurilish faoliyatlari bilan
shug‘ullanishi natijasida tabiiy landshafti o ‘zgargan hududlar
m a y d o n i y ild a n -y ilg a o sh ib b o r m o q d a . H o z ir g i v a q td a
quruqlikning 
10
-
11
% i haydab dehqonchilik qilinadigan va 
2
%
i har xil inshootlar qurib band qilingan madaniy landshaftlarga
aylantirilgan. Yevropada bunisbat 30-10%ni, Osiyoda 21—2%ni,

---

Avstraliyada 5-2%ni tashkil qilsa, 0 ‘zbekistonda 12,5-6,5%ni
tashkil qiladi. Q uruqlikning 0,3% iga shaharlar joylash gan.
Shaharlar m aydoni G erm aniya hududining 10%ini, Buyuk
Britaniyaning 12%ini, O'zbekistonning 2,2 %ini egallaydi.
L itosfera sath idan in so n iy a tn in g yash ashi uchun zarur
boMgan q ish loq x o ‘jalik m ahsulotlari (in sh ootlar qurishda
foydalanishdan tashqari) va qazilma boyhklar qazib olishda
foydalaniladi. Ochiq usulda qaziladigan konlarning chuqurligi
800 metrga, yopiq usulda qaziladigan konlarning chuqurligi esa
3 -4 km. ga yetadi. BM T ning m a’lum otiga k o ‘ra, 1972-yilda