P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

 m
- 
11022
»i
26-rasm. Biosferaning bo'ylam a kesimi va 
uning gidrosfera va litosfera bilan m unosabati.

---

Y ern in g to sh o ‘ram i sath in in g tashqi tu zilish ig a relyef
deyiladi. R elyefning shakllanishi uning yoshini, m orfologik
tuzilishini, o'zgarishi va tarqalishi qonuniyatlarini gem orfologiya
fani o'rganadi. Yer sathining tuzilishi, tarixiy taraqqiyoti, unda
hayotning rivojlanishi asosan yerning ichki qism ida vujudga
keladigan tektonik jarayonlarga va iqlimga bog'liqdir. Yerning
muz qoplamagan quruqlik sathi 133,4 mln. km
2
b o iib , uning
55,7 mln. km
2
 i tropik, 24,3 mln. km 2i subtropik, 22,5 mln. km
2 
i m o‘tadil, 
21,2
mln. km
2
i qutb mintaqalariga to ‘g ‘ri keladi.
Q uruqlikning 10-11% i dehqonchilikda va 20% i yaylovlar
o ‘rnida ish la tila d i. D u n y o a h o lisi jo n b o sh ig a 0 ,4 gektar
dehqonchilik qiladigan yer to ‘g ‘ri keladi. Yer tekis, namlik va
harorati yetarli b o‘lgan gil tog‘ jinslaridan tashkil topgan b o ‘lsa,
u yerd a o 's im lik , h a sh a r o tla r va m ik r o o r g a n ik q o ld iq
chiqindilariga boyib, tuproq qatlamining hosil bo‘lishi tezlashadi.
Tuproq qatlamining qalinligi taxminan 1-3 metr b o ‘lib, u A, V,
S qavatlardan iborat b o ‘ladi. Yuqorida joylashgan chirindiga
boy b o ‘lgan eng unumdor qismi A - gumusli qavat hisoblanadi.
Uning ostida tepadan yuvilib tushgan karbonat tuzli V - illyuvial
q avat jo y la sh g a n b o ‘lib , 1 ,5 -2 m etr ch u qu rlik kacha kam
o ‘zgargan. Eng quyida S - ona jinsli qavat yotadi. Tuproq turlari
qutblardan ekvatorga hamda tekisliklardan tog‘larga qarab iqlim