P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

23-rasm. 
Orol dengizi sathining o ‘zgarishi.
1 8 -ja d va l
1960-1996-yillar 
davomida Orol dengiziga 
doir 
ko‘rsatkichlarning
o‘zgarib borish dinamikasi (Natcionaln. Doklad, Toshkent, 
1998-yil)
1 
Vlltar
So*
sathi,
metr
Shy 
baj- 
mi. km '
Suv *gal- 
laga* 
n a jiie n ,
irnng 
km'
DcMgbwaK 
qurigaa 
n a v d e a i. 
ming tan*
O rol b o'yigi kelnvchi 
j w m i i d i r h t M 1
Am oh 
dairy*
Sir-
4ar>«
Jamii
| Ш 1
5з,да
66. M
—
37,9
21 JO
5S.90
| Ш 9
39.>?
.554.00
.18.40
27,ft3
LOO
4.40
5,
4*5
1 19ЧЮ
38.53
32.3,00
36.40
29,04
ЗДО
3_4>
4.:Q 
.
1 W l
3",75
m o o
M M
31,32
Г 5
4X0
1ft
l
50
\
W 2
37.26
m o o
33,.W
32,31
2Я.9
4.60
31..SO
1 Ш З
2Ш.0й
33.90
33,0-2
tSJs
7.ЗД
26.70 
'
| 19W
33 .3»
3X132
21.7
hso
3G
j
M
| 
I'W
16. U
' V i/l l
32.30
33.80
5J
520
> 
0.-0
? 
1-9%
2:K>.Wt
2 ft. 7ft
34,5ft
7.46
5.10
>236

---

Keyingi 10 yilliklar m obaynida qishloq xo'jalik yerlarini
s u g 'o r ish va sa n o a t k o r x o n a la r in i r iv o jla n tir is h u ch un
qaytarilmas suv iste’molining o'sishi, shuningdek, k o ‘p yillik
qurg'oqchilik Orol dengiziga daryo suvlari quyilishini asta-sekin
kamayishiga olib keldi. 0 ‘zbekistonda X X asr boshlarida 400
m ing gektar sug'oriladigan yer bo'lgan bo'lsa, 1988-yilga kelib
4 m illion 100 ming gektarga yetdi. O 'zbekiston sobiq ittifoqning
asosiy paxta xomashyosi yetkazib beradigan agrar respublikasiga
aylantirildi. Paxta ekiladigan maydonlaraing ko'paytirilishi bilan
Orol dengizi sathining pasayib borishi o'rtasida o'zaro bog'liqlik
yuzaga keldi. Masalan, 1957-60-yillarda dengizga 53 km
3
 suv
quyilgan, bu davrda paxta tayyorlash rejasi 3 m illion tonna
b o'lgan . 1961-70-yillarda p axta tayyorlash rejasi 4 m illion
tonnaga ko'tarilganda, Orol dengiziga 43 km
3
 suv yetib borgan.
Reja 
6
 million tonnaga yetganda Orolga suv quyilmay qolgan.
24-rasm. P axta tayyorlash rejasining oshib borishi(A ) bilan Orol 
dengiziga quyiladigan suv hajm ining keskin kam ayib borishi (B) 
o'rta sid a g i bog'liqlik grafigi.
Orol dengizi muammosining kelib chiqishiga sabab bo'lgan
ikkinchi om il 1959-67-yillarda qurilgan Qoraqum kanalidir.
U ning uzunligi 950 km bo'lib, dastlabki 450 km qismida kema
qatnovi yo'lga qo'yilgan. Ushbu kanal Amudaryodan sekundiga
300 m
3
suv oladi. Kanal o'zaniga uchta yirik suv omborlari
qurilgan. Qoraqum kanalining ishga tushirilishi bilan Orol sathi
keskin pasaya borgan. M a’lumotlarga qaraganda, bu kanalda
suvning havoga bug'lanishi va qumga shimilib ketishi hisobiga
har yili 5 million m
3
 suv yo'qolar ekan. Orol dengizi muammosi

---

kelib chiqishining yana bir sababi - ayrim suv omborlari noqulay