P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

mashinaviy sanash 
vositalarida
(computer-readable media) saqlash uchun ochiq bo’lgan 
raqamli shaklga turli tipdagi raqamlagichlar (1) yordamida o’tkazish. 
2. geoinformatika, mashinaviy grafika va kartografiyada: analog grafik va 
kartografik hujjatlarni (originallarni) fazoviy ob’yektlarni vektorli 
ifodalashga muvofiq keladigan raqamli yozuvlar shakliga aylantirish. Uslub 
bo’yicha quyidagi R.lar farqlanadi: 1) qo’l obvodili raqamlagich yordamida 
R. (tablet-based digitizing); 2) s
kanirlash qurilmalaridan
(skanerlardan) 
foydalanib, originallarning rastrli nusxalarini keyinchalik vektorlash bilan 
R. (automatic vectorization of raster files); 3) “sichqon” tipidagi 
manipulyator bilan 
rastrli
kartografik 
tagqo’yilma
bo’yicha qo’lda R. (map 
background) yoki yarimavtomatik 
videoekranli R
. (onscreen digitizing), 
shuningdek gibrid uslublar. Avtomatlashtirish darajasi bo’yicha 
qo’lbola
(manual), 
yarimavtomatik
(semi-automated) va 
avtomatik
(automatic) 
raqamlashlar farqlanadi. Chiziqlarni R. turli rejimlarda bajarilishi mumkin: 

---

192 
nuqtama-nuqta kiritish
(point mode) bilan yoki 
oqimli kiritish
(stream 
mode, dynamic mode) bilan, unda koordinatalar juftliklari oqimi 
teng vaqt 
oraliqlari 
(time mode) yoki 
fazo intervallari
(distance mode) orqali 
generastiyalanadi. “Raqamlash” termini ostida, originallarni skanerda 
kiritishga asoslangan R.dan, “skanirlab raqamlashdan” (scan digitizing – 
muallif A.K. izohi) farqli o’laroq, ko’pincha aynan qo’l obvodili 
raqamlagich (tablet digitizing) yordamidagi R. tushuniladi. Raqamlash 
jarayonlariga grafik vektorli redaktorlar deb ataladigan dasturiy vositalar 
tomonidan xizmat ko’rsatiladi, ularning funksiyalariga odatda R. rejimini 
tayinlash, raqamlangan ob’yektlarni qo’shish, surish va olib tashlash, ularni 
annotastiyalash, atributivlash va markirovkalash, chiziqlarni uzellarda 
tutashtirish, R. sifatini nazorat qilish (R.dagi geometrik xatolar va 
nuqsonlarni, shst jumladan poligonlarning yopiq emasligi, osilgan chiziqlar 
va segmentlarni, ularning nouzelli kesishuvlarini, psevdouzellarning 
planarligini 
buzuvchi 
burmalarni 
qidirish, 
indikastiyalash 
va 
korrekstiyalash, dublikatlarni va identifikastiyalanmagan ob’yektlarni olib 
tashlash) kiradi. 
Raqamli karta
(digital map) – kartaning kartografik manbalarni 
raqamlash, masofadan zondlash materiallariga fotogrammetrik ishlov 
berish, dala s’yomkasi ma’lumotlarini raqamli qayd etish yo’li bilan yoki 
boshqa usul bilan raqamli modeli. Mohiyatiga ko’ra “R.k.” termini aynan 
raqamli modelni, raqamli kartografik ma’lumotlarni anglatadi. R.k. 
kartografiyalash, kartalar aniqligi, generalizatsiyalash, shartli belgilar tizimi 
normativlari va qoidalariga to’liq rioya qilgan holda yaratiladi, R.k. 
odatdagi qog`oz, kompyuterli, elektron kartalarni tayyorlash uchun asos 
bo’lib xizmat qiladi, u kartorafik ma’lumotlar bazalari tarkibiga kiradi, GAT 
axborot ta’minotining eng muhim elementlaridan birini tashkil qiladi va 
bir vaqtda GATning amal qilishi natijasi bo’lishi mumkin.