P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

Ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimi
, MBBT (data base 
management system, DBMS) – ma’lumotlar bazalarini yaratish, yuritish va 
foydalanish uchun mo’ljallangan dasturiy va til vositalari tizimi. MBBTlar 
odatda ma’lumotlarning eng keng tarqalgan relyastion (relational data 

---

190 
model), ierarxik (hierarchical data model) yoki tarmoq (network data 
model) kabi uchta modellaridan (sxemalaridan) bittasi bilan ishlaydi. 
Zamonaviy tijoriy MBBTlarning ko’pchiligi relyastion tipga tegishli. Video, 
tovushni o’z ichiga oluvchi murakkab ma’lumotlarni saqlash zarurati 
ob’yektli-relyastion 
MBBTlarning 
paydo 
bo’lishiga 
olib 
keldi. 
Ko’pfoydalanuvchili, 
ko’pmasalali 
operastion 
tizimlarda 
MBBTlar 
ma’lumotlardan birgalikda foydalanishni ta’minlaydi. MBBTlarning tilga 
oid yoki boshqa vositalari ma’lumotlar bilan, jumladan kiritish, saqlash, 
manipulyastiya qilish, so’rovlarga ishlov berish, ma’lumotlarni qidirish, 
tanlab olish, sortirovkalash, yangilash, butligini saqlash va sankstiyasiz 
kirishdan yoki yo’qolishdan saqlash kabi turli operatsiyalarni amalga 
oshira oladi. GAT fazoviy ma’lumotlarining atributiv qismini boshqarish 
vositasi sifatida qo’llaniladi; odatda bu tijoriy relyastion MBBTlardir 
(relational DBMS, RDBMS), ularda foydalanuvchi ma’lumotlarni jadval 
tariqasida qabul qiladi (shuning uchun relyastion ma’lumotlar bazalari 
jadvallari, yoki unchalik to’g`ri bo’lmagan – “relyastion jadvallar”, atributiv 
ma’lumotlar jadvallari deyiladi). GATlar dasturiy vositalarining ko’pchiligi 
eng keng tarqalgan MBBTlardan, jumladan dBASE, Foxbase, Informix, 
Ingres, Oracle, Sybase va boshqalardan ma’lumotlarni miport qilish 
mexanizmlariga ega. 
Skaner
(scanner) – sin. skanirlash qurilmasi – 1. tasvirni EHMga 
rastrli formatda avtomatlashtirilgan tarzda yuqori imkoniy aniqlikda 
(odatda 300-600 dpi va undan ortiq) aks etadigan yoki o’tadigan 
yorug`likda tegishli ravishda noshaffof va shaffof originaldan (rangli 
va/yoki monoxrom yarimtonli va shtrixli) skanirlash yo’li bilan kiritish 
uchun uni analog-raqamli o’zgartirish qurilmasi.