P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

3.2. Masofadan zondlashning optik uslublari 
Erning kosmosdan ilk tasvirlari fotokamera yordamida olingan edi. 
Bu uslub hozirgi kunda ham qo’llaniladi. “Resurs -F 1 M” fotoregistristiyali 
yo’ldosh (Rossiya) yerni 0,4–0,9 mkm to’lqinlar uzunligi intervalida
fotografiyalash imkoniyatini beradi. Olingan materiallar Erga tushiriladi va 
proyavka qilinadi. Suratlarni tahlil qilish, odatda, shuningdek rangli 
fotootpechatkalar olish imkoniyatini beruvchi proekstion apparatura 
yordamida vizual ravishda o’tkaziladi. Uslub tasvirning yuqori geometrik 
aniqligini ta’minlaydi; suratlarni sifatning sezilarli yomonlashuvisiz 
kattalashtirish mumkin. Biroq uning tezkorligi past, zero tasvir raqamli 
shaklda emas, balki fotografiya ko’rinishida taqdim etilgan, va u 
ko’rinadigan va yaqin IQ-diapazonlarda samaralidir. 
Skanerli uslublar bu kamchiliklardan holidir. Stilindrik razvyortkali 
skaner amalda bir nuqtaga mahkamlangan va harakat yo’nalishiga 
ko’ndalang tebranib turadigan mayatnikni o’zida ifodalaydi, 3.5-rasm. 
Mayatnikning uchida, uning fokal tekisligida nuqtali fotoqabul qurilmasiga 
ega ob’yektiv o’rnatilgan. Apparatning Er usti bo’ylab harakatlanishida 
fotoqabul qurilmasining chiqish joyidan er yuzasining shu paytda ob’yektiv 
o’qi yo’nalgan uchastkasining ko’rinadigan yoki yaqin IQ-diapazonida 
yoritilganlikka proporstional signal echib olinadi. Amalda skaner 
qo’zg`almasdir, faqat tasvir undan ob’yektiv orqali fotoqabul qurilmasiga 
tushadigan oynak tebranadi (aylanadi). Skaner axboroti raqamli shaklda 
real vaqt masshtabida yoki bort magnitofonidagi yozuvda uzatiladi.; Erda 
unga EHMda ishlov beriladi. 

---

88 
3.5-rasm. MZning skanerli uslubi. 
Chiziqli skaner chiziqqa joylashgan qo’zg`almas fotosezuvchan 
elementlarni o’z ichiga oladi, ularning soni 190 dan 1000 gacha o’zgaradi. 
Bunday chiziq zaryadli aloqali asboblar (ZAA) chizg`ichi deb ataladi. 
Chizg`ichga ob’yektiv orqali er yuzasining tasviri fokuslanadi, barcha 
elementlar fokal tekislikda bo’ladi. Yo’ldosh harakati yo’nalishiga 
ko’ndalang orientirlangan chizg`ich yuzaning turli uchastkalari va 
bulutlarning yoritilganligiga proporstional signalni ketma-ket “o’qib”, u 
bilan birga siljiydi. Chiziqli skanerlar ZAAda ko’rinadigan va yaqin IQ-
diapazonlarda ishlaydi.