P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

3.7. MZ axborotining real dunyo bilan bog`lanishi 
MZ ma’lumotlariga ishlov berish prostedurasining natijasi raqamli 
karta hisoblanadi, undagi ob’yektlarning koordinatalari real dunyo 
ob’yektlarining ular ifodalaydigan haqiqiy kooordinatalariga ishora qiladi. 
Ob’yektlarning er sharining sferik sirtidagi holati geografik koordinatalar 
tariqasida ma’lum bo’lgan kenglik va uzunlik graduslarida o’lchanadi. 
Kenglik qiymatlari ekvatorda nolga teng bo’ladi hamda Shimoliy va 
Janubiy qutblarda 90 gradusga etadi. Uzunlik qiymati Grinvich 
meridianida nolga teng va Grinvich meridianidan g`arbiy yoki sharqiy 

---

106 
yo’nalishda yiroqlashgan sari 180 gradusgacha ortadi, 3.22-rasm. Graduslar 
minutlarga va sekundlarga bo’linadi. 
Kartada ob’yektlarning holatlari ikki o’lchamli yassi koordinatalar 
tizimida o’lchanadi. Yassi koordinatalar tizimlari (0,0) koordinatalarli hisob 
boshi nuqtasidan bo’lgan masofani ikkita alohida o’q – sharq-harbni 
ifodalovchi X gorizontal o’qi, va shimo-janubni ifodalovchi Y o’qi bo’yicha 
tavsiflaydilar. 
3.22-rasm. Yer yuzasidagi koordinatalar to’ri. 
Modomiki er shari dumaloq shaklga ega, kartalar esa yassi yuzada 
yaratilar ekan, koordinatalarni sferik yuzadan yassi yuzaga olib o’tish 
uchun matematik formuladan foydalanish zarur. Bunday operatsiyaning 
natijasi 
kartografik proyektsiya
– bir yuzani boshqasiga aks ettirishning 
ma’lum uslubidir, u ellipsoid (sfera) nuqtalari va tekislikning muvofiq 
nuqtalarining koordinatalari o’rtasidagi tahliliy bog`lanishni belgilaydi, 
3.23-rasm. 
Nolinchi meridian 
(uzunlik) 
Ekvator 
(kenglik) 
Koordinatalar 
boshi 

---

107 
3.23-rasm. Kartografik proyektsiyalash operatsiyasi. 
Kartografik proyektsiya koordinatalarni er sharining sferik yuzasidan 
karta tekisligiga o’tkazish ishini amalga oshiradi. Bunday jarayonshakllar, 
maydonlar, masofalar va yo’nalishlarning buzilishini tug`diradi. Baxtimizga, 
kartografik proyektsiyalarning bir nechta turlari mavjud, ular er yuzasining 
ma’lum qismlarini ifodalash uchun o’zining yaroqlilik darajasi bilan 
farqlanadilar. Ba’zi kartografik proyektsiyalar bir parametr bo’yicha 
buzilishlarni boshqa parametrlar bo’yicha buzilishlarni orttirish hisobiga 
minimumga olib keladi, shu bilan birga boshqa kartografik proyektsiyalar 
barcha buzilishlarni teng darajada minimallashtirishga harakat qiladi. 
Quyida er sharining to’rtta turli proyektsiyalarda tasvirlangan 
ko’rinishlari keltiriladi.