P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

2.8.2. Overley operatsiyalari 
Overley operatsiyasi
, overley (overlay) – ikkita yoki undan ortiq 
qatlamlarni bir-birining ustiga qo’yish operstiyasini o’zida ifodalaydi, 
buning natijasi foydalaniladigan qatlamlarning grafik kompozistiyasi 
(grafik overley) yoki yagona natijaviy qatlam hisoblanadi, u boshlang`ich 
qatlamlarning 
fazoviy 
ob’yektlari 
to’plamini, 
ushbu 
to’plamning 
topologiyasi va aritbutlarini o’ziga oladi, ular fazofiy ob’yektlarni ifodalash 
vektorli modelining topologik overleyidagi boshlang`ich ob’yektlarning 
atributlari qiymatlaridan hosila hisoblanadi.
Quyidagilar overley operatsiyalari jumlasiga kiradi: 

nuqtaning poligonga tegishliligini aniqlash ishlari; 

chiziqning poligonga tegishliligini aniqlash ishlari; 

poligonning poligonga tegishliligini aniqlash ishlari; 

ikkita poligonal qatlamlarni bir-birining ustiga qo’yish ishlari; 

poligonal qatlamning bir nomli klasslari chegaralarini yangi 
qatlam yaratgan holda yo’q qilish ishlari; 

ob’yektlarning kesishish chiziqlarini aniqlash ishlari; 

bir tipdagi ob’yektlarni birlashtirish (kombinastiyalash) ishlari; 

chiziqli ob’yektlarning urinish nuqtalarini aniqlash ishlari va 
h.k. 
“Nuqta-poligonga” 
(point-in-polygon) 
topologik 
overleyining 
operatsiyasi overley operatsiyasiga misol bo’lib xizmat qiladi, 2.14-rasm. 
Aslini olganda ikkita qatlamni bir-birining ustiga qo’yish yuz bermoqda, 
uning natijasida yangi qatlam tashkil topadi. 

---

64 
2.14-rasm. “Nuqta-poligonga” overley operatsiyasi. 
Ikkita poligonal qatlamlarni kesib olish uslubi bilan bir-birining 
ustiga qo’yish (polygon-on-polygon) operatsiyasi bitta qatlamning bir 
qismini kesib olish uchun kesib olish uslubi bilan buning uchun boshqa 
qatlamdan forma sifatida foydalanib qo’llaniladi. Bu operatsiya yangi 
qatlamni ikkita qatlam ob’yektlarini bir-birining ustiga qo’yish vositasida 
yaratadi, 2.15-rasm. Bu qatlamlardan biri poligonal tipda bo’lishi lozim va 
undan ajratib olish oblastini aniqlash uchun foydalaniladi. Olingan 
qatlamda boshlang`ich qatlamning faqat kesib olish oblastiga tushadigan 
ob’yektlarigina saqlab qo’yiladi. Boshlang`ich qatlamning ob’yektlari har 
qanday ob’yekt (poligonlar, chiziqlar va nuqtalar) bo’lishi mumkin. Yangi 
qatlamning ob’yektlari boshlang`ich qatlam ob’yektlari bilan bir tipda 
bo’ladi. Pirovard natijada yangi qatlam uchun ob’yektiv atributiv jadval 

---

65 
olinadi, u boshlang`ich qatlamning atributiv jadvalida bor maydonlar bilan 
bir xil maydonlarni o’z ichiga oladi. 
2.15-rasm. Ikkita poligonal qatlamlarni bir- birining ustiga qo’yish 
operatsiyasi. 
Topologik overley operatsiyalaridan tashqari logik yoki bulev 
operatsiyalari ham mavjud. Barcha operatsiyalar (ular jami to’rtta) 
elementar logik funksiyalarga – logik VA, YOKI, EMAS va istisno qiluvchi 
YOKI ga asoslangan, 2.16-rasm. 
2.16-rasm. Logik overley operatsiyalari. 

---

66 
Misol tariqasida, 2.17-rasmda VA logik funktsiyasiga asoslangan 
kesishuv operatsiyasi ko’rsatilgan. 
2.17-rasm. Kesishuv operatsiyasi misoli.