P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

mavjud raqamli fayllarni kiritish
bor. Gap shundaki, aksariyat idoralar va 
tashkilotlar geografik axborotning keng ko’lamli ma’lumotlar bazalariga 
egalar. Bunday ma’lumotto’plamlari ochiq bo’lishi kerak, ma’lumotlarni 
olish esa tarmoq texnologiyalari yordamida amalga oshirilishi lozim. 

---

56 
Ma’lumotlarning mavjud raqamli to’plamlariga ega bo’lish va ulardan 
foydalanishGATni to’ldirishning eng samarali usuli hisoblanadi. 
2.6. GATga ma’lumotlarni rastrli modeli bilan kiritish 
Rastrli model
ob’yektlarning uzluksiz xususiyatlari bilan ishlash 
uchun optimal hisoblanadi. Rastrli tasvir – bu alohida elementlar (rastrlar, 
yacheykalar, piksellar) uchun qiymatlar to’plamidir. Alohida rastr 
koordinatalar, rangining chuqurligi (rangli rastrlarda), kul rang (kul rang 
shkala), qor yoki oq rang (qora-oq tasvirlarda) gradastiyasi bilan 
tavsiflanadi. Umuman olganda rastrli kartina – odatdagi fototasvirdir, u 
an’anaviy qog`oz kartani skanirlash yoki er yuzasi uchastkasini aero- va 
kosmik fotografiyalash bilan olinadi. Rastrli tasvirni dpi (dot’s per inch – 
bir dyuymdagi nuqtalar) birliklarida o’lchanadigan va tasvirning bir 
dyuymida nechta piksel joylashishini ko’rsatadigan 
imkoniy aniqlik
(razreshenie) bilan tavsiflash mumkin. Imkoniy aniqlik qanchalik yuqori 
bo’lsa, tasvir shunchalik sifatliroq va axboriyroq bo’ladi. Lekin shuni esdan 
chiqarmaslik kerakki, imkoniy aniqlikning ortishi bilan rastrli tasvir fayli 
ham kattalashadi. GATlarda odatda imkoniy aniqligi 200–600 dpi 
diapazonidagi rastrli tasvirlardan foydalaniladi (faqat imkoniy aniqligi bir 
necha ming dpi ga etadigan aero-va kosmosuratlar bundan istisno bo’lishi 
mumkin). 
2.7. Kartalarni raqamlash xatolari 
An’anaviy kartalarni raqamlash va skanirlash ishlari qanchalik izchil 
o’tkazilmasin, xatolar muqarrardir. GAT ma’lumotlar bazasidagi xatolar 
darajasi dastlabki kartalarning xatoliklari darajasiga bevosita bog`liq. Bor 
gap shundaki, kartalar axborotni har doim ham adekvat aks ettiravermaydi 
va ob’yektlarning o’rnashgan joyi to’g`risidagi ma’lumotlarni har doim ham 
aniq beravermaydi. 2.9-rasmda an’anaviy kartalarni tuzishning har bir 
bosqichida xatolarning to’planib borish jarayoni ravshan ko’rsatilgan. 

---

57 
2.9-rasm. Kartani yaratishda noaniq(notug`ri) natija olish misoli. 
Raqamlash jarayonida quyidagi xatolarni ajratib ko’rsatish mumkin: 

uzilishlar (chiziqning ikki segmenti bir-biri bilan tutashmaydi); 

irg`ishlar (chiziq “pulsastiyalanish” uchastkalariga ega); 

sirtmoqlar (chiziq bazi joylarida o’ralib qoladi); 

kesishuvlar (chiziq segmentlari bir-birining ustiga tushib 
qoladi). 
Bundan tashqari yetib bormaganlik va o’tib ketganlik kabi xatolar 
ko’p uchraydi, 2.10-rasm. 
2.10-rasm. Kartalarni raqamlash xatolari. 

---

58 
Kartani diskret (ya’ni keyin yagona kartaga birlashadigan alohida 
oblastlar bo’yicha) raqamlashda mos kelmasliklar va tutashmasliklar 
vujudga keladi, 2.11-rasm. 
2.11-rasm. Diskret raqamlash xatosi.