P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Passiv  takrorlash 

ayni  b ir  m aterialni  idrok  qilishning  o 'z in i  tak ro rlay - 

verishdir.  Passiv takrorlash ayni bir narsani b ir nech a karra k o 'z d a n   kechirish, 

o 'q ib   chiqish  yoki  eshitish  dem akdir.  A na  shu  ta riq a   takrorlash  (b a ’zan  

k o 'p   m arta  ta k ro rlan sa  ham )  k o 'p   vaqtlarda  u n c h a   k atta  natija  berm aydi.

Faol takrorlash 

m aterialni esga tushirish asosida takrorlashdir.  Faol  takror­

lash  idrok  qilingan  m aterialni,  m asalan,  o 'q ilg an ,  eshitilgan  m aterialni  bir 

n e c h a   m arta  esga  tushirib  takrorlash  dem akdir.  K itobdan  k o 'zn i  uzm asdan 

ta k ro r-ta k ro r o 'q ib   yod  olishdan  ko'ra,  faol  qaytarish  en g  yaxshi  natija  b e ra ­

digan  usuldir.  Shu  sababli,  o 'quvchi bir-ikki  m a rta  o 'q ib  chiqilgan  m aterialni 

kitobga  n azar solm asdan og'zaki  takrorlasa,  m aterial  tezroq  va puxtaroq  esda 

q oladi.  Esga  olinayotgan  m aterialni  boshqa  b ir  kishiga  gapirib  berish  m u s­

ta h k a m   esda  qoldirish  uch u n   katta  aham iyatga  egadir.

K .D .  U sh in sk iy   o 'z   v aq tid a  shu  ikki  xil  ta k ro rla sh   to 'g 'ris id a   gap irib , 

faol  ta k ro rla sh   en g   sam arali  ta k ro rlash   e k an in i  k o 'rs a tib   o 'tg a n   edi.

F ao l  ta k ro rla sh n in g   sam arali  b o 'lish ig a  sa b ab   sh u k i,  ixtiyoriy  esga  t u ­

sh irish   ja ra y o n i  id ro k k a,  y a ’ni  k ito b n in g   m a tn in i  q a y ta -q a y ta   o 'q ish g a  

q a ra g a n d a ,  fao lro q  ja ra y o n d ir.  Esga  tu sh irish n i  idrok  qilish  b ilan   n a v b at- 

lab  (y a ’ni  b ir gal  kito b g a  q a ra b ,  bir gal  y o d d an   so 'z la b )  ta k ro rla b   borilsa, 

m a h k a m ro q   n erv   b o g 'la n ish la ri  hosil  b o 'la d i,  d iq q a t  t o 'l a   safarb ar  q ilin a ­

d i,  fikrlash  va  n u tq   faoliyati  faollashadi,  esga  o lin m o g 'i  lozim   b o 'lg a n  

m a te ria ln in g   m a z m u n i  yaxshiroq  tu sh u n ib   o lin a d i.  O 'q ilg a n   m a te ria ln i 

y o d d a n   so 'z la b   esd a  q oldirish  o 'z - o 'z in i tek sh irib ,  g 'o y a t  p u x ta va  ravshan 

n a z o ra t  q ilishga  im k o n   b erad i,  bu  esa  m a te ria ln in g   to 'la - to 'k is ,  to 'g 'r i  va 

p u x ta   esd a   q o lish ig a  y o rd a m   b erad i.  E sda  q o ld irish  ja ra y o n id a   o 'z - o 'z in i 

te k sh irib   k o 'ris h   ( o 'z - o 'z in i  n a zo rat  qilish)  fikrlash  va  n u tq   faoliyatini 

faollashtiradi.  Esga olinayotgan  m aterialni b o sh q a  b ir kishiga yoddan so'zlab 

b e r g a n d a   a lo h id a   b ir  m a s ’u liy a t  hissi  tu g 'ila d ik i,  bu   o 'z   n a v b a tid a , 

o 'q u v c h ila rd a   e sd a  olib  q o lish n in g   faollik  d arajasin i  o sh irad i  va  esda  q o - 

lishni  sa m a ra liro q   qiladi.