q ilish i k erak » , — deydi K .D . U sh in sk iy (T a n la n g a n p ed ag o g ik asarlar.
O 'q u v p e d d a v n a s h r, — T o sh k e n t, 1959-yil. 3 6 7 -b et).
K .D . U sh in sk iy n in g bu fikrlari p edagogik ja ra y o n u stid a n olib b o -
rilg an q a to r k u z atish lard a tasd iq la n d i. M asala n , m a n a sh u n d a y b ir tajriba
q ilib k o 'rilg a n . S in alay o tg an o 'q u v c h ila rg a b ir-b iri b ilan b o g 'la n m a g a n 12
s o 'z b e rib q u y id ag ich a u c h xil usul b ila n y odlab olish ta la b qilingan:
— m aterialni b ir k arra (o 'z ichida) o ‘qib (faqat k o 'z bilan ) idrok qilish;
— m a terialn i h a m o 'q is h , h a m esh itish y o 'li b ila n (k o 'z va q u lo q
bilan) idrok qilish;
— m ateria ln i o 'z ic h id a o 'q is h , uni eshitish va yozib olish y o 'li b ila n
(k o 'z , quloq va m uskul ishtiroki bilan ) idrok qilish.
Bu tajriba q u y id ag ich a n a tija bergan:
Id ro k
qilish
usullari
E sd a q o lg an in in g foiz h iso b id a
5 d a q iq a d a n keyin
7 k u n d a n keyin
I
8%
526,6%
II
65%
33,3%
III
69%
40,0%
. Bu jad v ald an m a ’lu m b o 'lg a n id e k , u c h in ch i usul b ilan id ro k q ilin g a n
m aterial x o tirad a m u sta h k a m saq lan ib q o la r va u n c h alik u n u tilm a s ek an .
B oshqa qilin g an b ir ta jrib a d a o 'q u v c h ila rd a n ayrim m a te ria lla m i faq at
k o 'r is h b ila n esd a q o ld iris h ta la b q ilin g a n . B u n d a y esg a tu s h ir is h d a
o 'q u v c h ila r o 'n ta x ato q ilganlar. B oshqa o 'q u v c h ila rd a n shu m a te ria ln i
faqat esh itib y od olish ta la b etilg an . B ular esga tu sh irish d a o 'n t o 'r t t a x a to
qilganlar. Y ana b ir g u ru h o 'q u v c h ila rg a ayni m aterialn i h am k o 'rib , h a m
esh itib (y a ’ni ovoz b ilan o 'q ib ) esga olib qolish tavsiya q ilin g an . B u la r
esga tu sh irish d a faqat t o 'r t t a x ato qilganliklari an iq la n g a n . Id ro k q ilish d a
im k o n i b o ric h a k o 'p ro q sezgi o rg a n la rin in g ish tiro k etishi o 'q u v c h ila r
fao liy atin in g ongliligi va faolligini oshiradi. Q ilib k o 'rilg a n ta jrib a va k u
z a tish la r m aterialin i p u x ta esga olib qolish u ch u n idrok q ilish d a m uskul
h arak at o rg an larin in g , ay n iq sa, n u tq h arak at o rg a n larin in g ish tiro k etish i
a lo h id a ah am iy atg a ega ekan lig in i isbot qildi. O 'q u v c h ila r y ozib o la y o t-
g an , o g 'zak i ta k ro rla y o tg a n m a te ria l tez va m a h k a m esda sa q la n ib q o lad i.
K ito b m a tn in i yoki o g 'z ak i berilgan m a te ria ln i m a h k a m esd a o lib
qolishga id ro k n in g s u r ’ati (te m p i) t a ’sir etad i. O 'q itu v c h i te z , sh o sh ib
gap irsa, o 'q u v c h ila r darslik m a tn in i shoshib, te z o 'q isa la r, faq at s o 'z la rn i
vuzaki o 'z la sh tira d ila r, a m m o bu s o 'z la rd a ifoda q ilingan fikrni t o 'la -
to 'k is va a n iq uqib o la o lm a y d ila r. O 'q itu v c h i s h u n d a y s u r ’a t b ila n
g ap irm o g ’i kerakki, uning n u tq id a ifoda qilingan fikr va q o id alar o 'q u v c h ila r
u c h u n ravshan va to 'la tu sh u n a rli bo'Isin.
O 'q u v ch i ham k ito b m a tn n i sh u n d a y s u r’at b ilan o 'q ish i k erak k i, b u n -
dagi h a r b ir so 'z va ib o ran in g m a ’nosi to 'la - to 'k is idrok q ilin ad ig an b o 'Isin .
O 'q u v c h i m a tn n i o 'q ir ek an : «O ldingisini tu sh u n ib o lm a sd a n keyingisiga
o 'tm a n g » degan q o id ag a rioya qilishga o d a tla n ish i kerak.
Takrorlash: Bosh m iya p o 'stid a yangi puxta b o g 'lan ish lar hosil b o 'lm o g 'i
u c h u n ta a s s u ro tla r b ir n e ch a m arta tak ro rla n ish i sh art. B iro n ta m a teria l
q a n c h a k o ‘p ta k ro rla n sa , sh u n c h a m ah k am esda qo lish in i h a m m a b iladi.
T ak ro rla sh esd a q o ld irish n in g puxtaligiga t a ’sir q ilad ig an eng m u h im sh art -
la rd a n biridir. A m m o tak ro rlash h a r doim h a m sam arali b o 'la v e rm a y d i.
B a’z a n ta k ro rla sh h e c h q an d a y natija berm aslig i m u m k in . T a k ro rla sh n in g
b ir n e c h a tu rla ri b o 'lib , u larn in g natijalari h a m tu rlic h a d ir. A w a lo passiv
va faol ta k ro rla sh u sullarini farq qilish lozim .
Do'stlaringiz bilan baham: 
