P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

2.  Esda  olib  qolinayotgan  materialga  shaxsning  munosabati

E sda  o lib   q o lish n in g   m uvaffaqiyati  k o 'p   d a ra ja d a   esda  o lib  q o lin a y o t­

gan   m a te ria lg a   yoki  shu  m aterial  bilan  alo q a si  b o 'lg a n   fao liy atg a  sh ax s­

ning  ijobiy m unosabati bilan bo g 'liq  b o 'la d i.  Bu  m u n o sab a t  qiziqish,  diqqat - 

e ’tib o r  ta rz id a   n a m o y o n   b o 'la d i.  Q iziqish  m u v affaq iy atli  esd a   q o ld irish ­

ning  en g   b irin c h i  s h a rtla rid a n d ir.  B izda  q iz iq ish   tu g 'd irg a n   n a rsa   te z ro q  

va  m u sta h k a m ro q   esd a  qoladi.  Biz,  o d a td a ,  b izn i  q iz iq tirm a y d ig a n   n a rsa ­

larga  e ’tib o r  b e rm a y m iz   va  ularni  h a tto   p a y q a m a y m iz .  O 'q u v c h ila r  q i- 

z iq q a n ,  o 'z la ri  «sevgan»  fan larin in g   m a z m u n in i  p u x ta  o kqib  olish larin i 

h a r bir p ed ag o g  yaxshi  biladi.  Bu  a y tilg a n la rd a n  t a ’lim -ta rb iy a   ishida  m a n a  

b u n d a y   x u lo sa   c h iq a d i:  o 'q u v   m a te ria lin i  o 'q u v c h ila m in g   x o tira s id a  

m a h k a m   o 'm a tis h   u c h u n   m ak tab d a  t a ’lim   ish in i  sh u n d a y   olib  borish  k e ­

rakki,  h a r b ir fan  o 'q u v c h ila rd a   qiziqish,  h av as  tu g 'd ira d ig a n   b o 'lsin .  E sda 

q o ld irilad ig an   m a te ria lg a   qiziqish,  d iq q a tim iz n i  shu  m a te ria lg a   q a ra ta d i, 

h is-tu y g 'u m iz g a  t a ’sir q iladi,  zav q lan tirad i  va  b e ix tiy o r esda  q o ld irish  j a r a ­

yo n larin i  k u c h a y tira d i.

Q iziqish  esda qoldiriladigan  m aterialn i,  shaxsning  o ‘zi va jam iy at  u c h u n  

a h a m iy a tin i  tu s h u n is h   b ilan  b o g 'liq   b o 'ls a ,  e sd a  q o ld irish   sa m a ra liro q  

b o 'la d i.  D iq q at  esd a   m u sta h k am  saqlab  q o lish n in g  zaru riy  sh artid ir.  D iqqat 

esga  olish  lo zim   b o 'lg a n   m aterialg a  n e c h o g li  k u ch li  s u r a t d a   q a ra tilg a n  

b o 'lsa ,  u  s h u n c h a lik   te z   va  p uxta  esda  q o la d i,  ch u n k i  d iq q a tn in g   n erv - 

fiziologik  asosi  m iy a  p o 's tin in g   b ir  q ism id a   k u c h li  q o 'z g 'a lis h   (o p tim a l 

q o 'z g 'a lis h )  o 'c h o g 'in in g   paydo  b o 'lis h id ir.  A n a   sh u n d a y   q o kz g ‘alish  p a y ­

do  b o 'lis h i  b ila n   yangi  nerv  b o g 'la n is h la r  te z r o q   hosil  b o i i b ,  m a h k a m  

saq lan ib   q o lad i.  K o 'p in c h a ,  ayrim   k ish ila rn in g   o 'z   x o tira sin in g   zaifligi. 

tez   va  p u x ta   esd a  saq la b   qololm asligi  to 'g 'ris id a g i  sh ik o y a tla ri  an aliz  qilib 

k o 'rilg a n d a ,  esda  yaxshi  saqlab  q o lo lm a slik la rin in g   sababi  u la r  d iq q a ti- 

n in g   b o 's h l i g i d a ,  ta r q o q lig id a ,  m iy a   p o 's t i d a g i   te g is h li  q o 'z g ’a lis h  

o 'c h o q la rin in g  zaiflig id a  ekanligi  m a ’lum   b o i a d i .  B u n d ay   k ish ilar d iq q a t- 

larini  b ir  n u q ta g a  ja m la b   q u n t  bilan  ishlashga  h a ra k a t  qilish lari  bilan  u la r­

dagi  x o tira  h a m   k u c h a y a   boradi.

Esda  q o ld irish   usuli  hayot  va  fa o liy a tn in g   tu rli  h o lla rid a   b iro r  m u d -

---

d atg ach a  n im a n id ir   q isq a   yoki  u z o q   v aq tg ach a  esd a   q o ld irish g a  to 'g 'r i 

keladi.  S h u n d a y   q ilib ,  esd a   q o ld irish   usuliga  yoki  m a q sad ig a  k o 'r a   x o tira  

qisqa  m u d d a tli  v a  u z o q   m u d d a tlig a   b o 'lin a d i.

M uayyan (qisqa) v a q td a n  keyin ta k ro r tiklash (eslash)  m aqsadida kerakli 

m ate ria ln in g   e sd a   sa q la b   q o lin g a n   v aq tlard ag i  x o tira ,  q isq a 

m uddatli

  x o ­

tira   deb  a ta la d i,  q isq a  m u d d a tli  x o tira  b ir lah zali  x o tira d ir.  C h u n k i  b u n d a  

m aterial  b ir m a r ta   id ro k  q ilin a d i.  S h u n d a y  k eyin  esa  esd a   q o lg a n   m ate ria l 

qisqa  m u d d a tli  x o tira g a   m isol  b o 'la d i.  O n g d a   u n in g   keyingi  eslab  q o lin i- 

shi  (sa q lan ish i)g a   h e c h   q a n d a y   z a ru riy at  y o 'q .  M a sa la n ,  o d a m   ish d an  

qayta  tu rib   y o 'l- y o 'la k a y   b ir  q a n c h a   ish la r  q ilishni:  p o c h ta g a   k irish ,  xat 

tashlash,  m ag azin d ag i yangi kitoblarni  k o 'z d a n  kechirish, n o n  h a m d a  sh ak ar 

va  sh u n in g   sin g a rila r  so tib   o lish n i  belgilab  oladi.

O 'q u v  ta jrib a sid a  s h u n d a y  h o d isa la r b o 'lib  tu ra d i.  B a’zi b ir o 'q u v c h ila r 

darsga yoki  im tih o n g a  ta y y o rla n a r ek a n la r,  kerakli o 'q u v  m a te ria lin i s h u n ­

day u su ld a,  y a ’n i b u   m a te ria ln i  faqat  d a rsd a  yoki im tih o n d a  eslash  u c h u n - 

gina  yod  o lad ilar.

Q isqa  m u d d a tli  x o tira   sh u n d a y   h o ld a ,  y a ’n i  kishi  o 'z ig a  b e rilg a n   q a n - 

day d ir  v azifan i  a n iq   b a ja rg a n id a   n a m o y o n   b o 'la d i.  X o tira n in g   bu   tu rin i 

b o sh q a c h a   q ilib   o p e ra tiv   x o tira  d eyiladi.  X o tira   fao liy a tn in g   s h u n d a y  t u r ­

larida,  y a ’ni  k e rak li  m a te ria ln i  va,  ay n iq sa,  o 'q u v   m a te ria lin i  u z o q   m u d - 

d a tg ach a  va  b u tu n la y   esd a   saqlab  q o lish d a   u z o q   m u d d a tli  x o tira   ta riq a si- 

d a  n a m o y o n   b o 'la d i.  O d a td a   h a r  q a n d a y   o 'q u v   m a te ria li  a n a   sh u   usu ld a 

o 'z la sh tirib   o lin a d i.

Esda  q o lish   u su li  q a n d a y d ir b iro r  m u d d a t  va  sifatg a  ham   t a ’sir e tib   — 

esda  q o ld irish n i  m u sta h k a m la y d i.  M axsus  e k s p e rim e n tla rd a   isbot  q ilin - 

g anki,  k ish in in g :  « e sim d a   u z o q   saq lay m an »   yoki  « esim d an   aslo  c h iq a r- 

m avm an»  d e b  ja z m   q ilg a n   narsasi  x o tira d a   m a h k a m   o 'rn a s h ib   q o la r ek an . 

A ksincha,  q isq a   b ir m u d d a t  u c h u n   (m a sa la n ,  n av b atd ag i  im tih o n n i  berish 

u c h u n )  esda  q o ld irish g a  ja z m   q ilin g an   m a te ria l  te z   u n u tila d i.

B u n d an   sh u   xulosa  kelib  ch iq ad ik i,  o 'q itu v c h i  t a ’lim  jara y o n id a   darsni 

tu sh u n tirg an id a,  uyga  vazifa  to p sh irg an id a,  o 'q u v c h i  bilim ini  tek sh irg an id a 

ham isha  m a ’lu m   t a ’rif,  q o id a,  p a rc h a ,  tarix   san alari  va  sh u   kabilarni  p u x ta 

va  do im o   esda  saq lab   q o lish n in g   zarurligini  uqtirib  b o rm o g 'i  lozim .

D arsn i  s o 'r a g a n d a   savolni  faqat  o 'tg a n   safargi  to p sh iriq   y u za sid an g in a  

berib  q o lm av .  b alk i  b u n d a n   o ld in   o 'tilg a n   m a te ria ld a n   h am   savol  berish 

kerak,  b u n d a y   q ilish   o 'q u v c h ila m i  h a r b ir  yangi  d a rsn i  d o im o   p u x ta   esd a 

saqlab  tu tish   m a q sa d i  b ila n   o 'q is h   y o 'lig a   soladi  va  u la r  b u n i  o d a t  q ila d i­

la r.  B u n d a y   q ilis h   o 'q u v c h ila m in g   o 'q u v   m a te r ia lin i  p u x ta r o q   e sd a  

q o ld irish larig a  y o rd a m   b erad i.

---