P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Sidirg‘asiga takrorlash bilan taqsimlab takrorlash. 

M aterialni faol usulda- 

m i,  passiv usuldam i, baribir, yo sidirg'asiga, ya’ni orada m a ’lum  vaqt o'tkazm ay 

takrorlash, yoki taqsim lab, ya’ni  orada m a ’lu m  vaqt o 'tk azib  takrorlash  m u m ­

kin.  O rad a  m a ’lum  vaqt o 'tk a z ib  takrorlash, sidirg'asiga,  to'xtovsiz takrorlay-

---

verishga qaraganda,  hiyla  natija b e rar ekan.  Bir talay  m axsus tajribalar shuni 

isbot qildiki, orada vaqt o 'tk azib  takrorlaganda m aterialni puxta esda qoldirish 

uch u n   takrorlash  a n c h a  kam roq  talab  qilinar ekan.

L ekin  o ra d a   ju d a   u z o q   vaq t  o 'tk a z ib   ta k ro rla sh   h am   m a ’qul  em as: 

b u n d a y   u su ln in g   h a m   foydasi  kam .  M asalan ,  p ro fesso r  S h a rd a k o v   qilib 

k o 'rg a n  tajrib a  sh u n d a y  n a tija  bergan:  s h e ’m i  o ra d a  b ir su tk a   o 'tk a z ib  y o d  

o lin g an d a  4   m a rta   ta k ro rla sh ,  o rad a  uch  ku n   o 'tk a z ib   y od  o lin g a n d a   6 

m a rta   ta k ro rla sh ,  o ra d a  6  k un  o 'tk a z ib   yod  o lish d a  esa  7  m a rta   ta k ro rla sh  

z a ru r  b o 'lg a n .

E sd a  olib  q o lish d a   m a te ria ln i  taq sim   qilish  u su lin in g   h am   a h a m iy a ti 

katta:  m a te ria ln i  yaxlit  yoki  p a rch alarg a  b o 'lib   esd a  q o ld irish   m u m k in . 

M aterial  tu sh u n a rli  va  hajm i  k ich ik ro q   b o 'lsa ,  yaxlit  esda  olib  q o lin ish i 

m a ’qul.  M a te ria l  k a tta   b o 'ls a   (m asalan ,  k atta  b ir  s h e ’r,  d o s to n ),  uni  p a r ­

ch alarg a  b o 'lib ,  a w a l  b ir  p a rc h a sin i,  keyin  b o sh q a   p a rc h a la rin i  b irin - 

k etin   y odlab  olish  kerak.  M a te ria ln i  taq sim   q ilg an d a,  u n in g   h a r  b ir  p a r- 

chasi  tugal  b ir  m a ’n o   berishiga,  m a z m u n i  to 'liq   b o 'Iish ig a  a lb a tta   rio y a 

qilish  kerak.

E ng yaxshisi,  hajm i  k a tta  m aterialni  kom binatsiya  usuli  deb  ay tilad ig an  

usulda  o 'rg a n ib -b ilib   olishdir,  b u n d a   a w a l  m aterialni  bo sh id an   oxirigacha 

k o 'rib   (o 'q ib )  ch iq ib ,  u n in g   m azm u n in i  tu sh u n ib   olin ad i  va  so 'n g ra   p a r­

chalarga taq sim   qilib,  esda qoldiriladi.  B unday  usulda esda  olib  qolish  oso n  

b o 'la d i,  kuch  va vaqt  k am ro q  s a rf b o 'la d i,  m aterial  esda  m a h k am   o 'rn a s h ib  

qoladi.  K om binatsiya  usulida  esda  qoldirishning  yaxshi  natija  berganligi 

M .N .  S hardakov  qilib  k o 'rg a n   m axsus  tajribalar  bilan  isbotlangan.  E sda 

q o ld irilm o g 'i  lo zim   b o 'lg a n   m aterialni  taqsim lashda  kishining  tafak k u ri  va 

diqqati  faollashadi.  B inobarin,  m aterialni  taqsim lash  va  rejalashtirish ja r a ­

y o nining  o 'z iy o q   esd a   olib  qolishning  sifatiga  ijobiy  t a ’sir  qiladi.

O 'q u v   m a te ria lin i  esd a  olib  q o lish d a   h a r  xil  y o rd a m c h i  u su lla r  h a m  

k a tta   a h am iy atg a  ega:  o 'q itu v c h in in g   so 'z in i  yozib  b o rish ,  k ito b la rd a n  

k o 'c h irm a la r  o lish ,  k o n sp e k t  va  ja d v a lla r  (m a salan ,  ta rix d a n   x ro n o lo g ik  

jadvallar)  tu z ish ,  sh u n in g d e k ,  tu rli  rasm lar  ch izish ,  sx em alar,  c h e rty o jla r 

qilish,  tarix  va  g eo g rafiy ad an   x a ritalar yasash  kabi  ish lar shu ju m la d a n d ir. 

E sda  olib  q o lish   ja ra y o n id a   o 'q u v c h ila r  shu  jad v a l,  sxem a  va  su ra tla rn i 

o 'z la ri  q ilsa la r,  m a te ria ln i  o 'rg a n ib   b ilib   o lish ,  a y n iq sa ,  o s o n la s h a d i. 

O 'q u v c h ila r  en g   m uvaffaqiyatli  o 'z la sh tirish larig a  e rish m o g 'i  m a q sa d id a  

so 'n g g i  y illa rd a   p ro g ra m m a la s h tirilg a n   o 'q itu v   usuli  yangi  p e d a g o g ik  

texnologiya,  a n ’anaviy va  n o a n ’anaviy u su llard an ,  tex n ik  v o sita la rd a n   fo y ­

d a lan ish   u su llarin i  t a ’lim -ta rb iy a g a   ta tb iq   q ilin m o q d a .  Bu  u su lla r  b ila n  

o 'q itis h d a   k o 'p g in a   h o lla rd a   k ib ern e tik a   vositalari,  o 'rg a tu v c h i  m a s h in a - 

lar,  h iso b -e le k tro n   siste m a la r  k o m p y u te r,  in te rn e t  va sh u   k a b ila rd a n   fo y - 

d alan ad ilar.

---