P habibullaev

3 ,3 / ^ 2/3 
ideal  boze-gaz uchun
a   = <
0,5
( 6 л  
/ £ ) 2/3
  ideal fermi-gaz uchun
2 3

---

£  = 25 + 1  uchun spinlar (oriyentatsiyalari)  vaziyatiari  e ’tiborga olingandagi 
fakior  (omil).
Misol  He*  uchun  7”  ~  3К ;  metaliardagi  elektronlar  uchun  T   ~ 10*  K. 
Aynish temperaturasidan pastda gaz zarralaririing (molekulalar, atom larning) 
ayn an lik  p rin sip i  n am o y o n   b o ‘la boshlaydi.  B oze-gaz  u c h u n   aynish 
tem peraturasidan  past  tem peraturada  B oze-E ynshteyn  kondensatsiyasi 
hodisasi  sodir  bo'la  boshlaydi.
Ferm i -gaz uchun  aynish tem peraturasi  Boze-gaz kabi  fazaviy o ‘tishlar 
bilan  bog'langan  emas,  bu  tem peratura Ferm i energiyasi bilan aniqlanadi 
(m asaian,  u .'k   bilan  aynish  tem p e ra tu ra si  an iq lan ad i).  E le k tro n la r 
sistemasi  uchun  T* 
I04 A"  tartibda.
T em peraturaning  bu  T < T   qiym atlarida aynanlik prinsipi  nam oyon 
bo'lganligi  uchun,  gazning  xossalari  klassik gaz  xossasidan  farqli  b o ‘ladi. 
Shu sababli,  m asaian,  issiqlik sig'im ,  bosim ning tem peraturaga bog'liqligi 
klassik  gazdagidan  farqli  bo'ladi.
Tem peratura pasayishi bilan,  agar zarralar orasidagi o 'rta c h a  masofa  r,
— 
h
zarraning  de  Brovl  to'lq in  uzunligini  /- ~  —=   dan  kichik  bo'la  boshlasa, 
_  
' 
" 
m v
ya’ni  x  > r  bo'lgan holdaaynanlikprinsipi kuchliroq (m uhim roq)  nam oyon 
bo'la boradi.  Bu yerda shuni  ta ’kidlaymizki,  real  gaz va suyuqliklardan  faqat 
geliy  atom lari  uchun  T < T   shart  bajariladi.  Qolgan  atom lar  sistemasi 
aynish  tem peraturasi  7’*ga  qadar.  ya’ni  ulardagi  kvant  xossalari  nam oyon 
bo’igunga qadar qattiq agregat  holatlariga o'tib ulguradilar.  Geliy  He* suyuqlik 
uchun  esa  bir  tom ondan  atom   massasi  kichik,  ikkinchi  tom ondan  geliy 
suyuqlikning massa zichligi vetarli  darajada katta.
Geiiy  gaz  4,2  К   da  geliy  suyuqlikka  aylanadi;  tem p eratu ra  yanada 
pasaytirilsa,  2,18  A"da geliy  I  suyuqlikdan geliy  II  suyuqlikka o 'tad i,  y a’ni 
bu tem peraturada  fazaviy o 'tish  bo'ladi  (1 .7 -rasm).  Kvant  holatdagi geliy
II  suyuqlik  o 'ta   oquvchanlik  xossasiga  ega  bo'ladi,  u  yopishqoqlikka  ega 
bo'lm aydi, ya’ni uning yopishqoqlik koeffitsiyenti nolga teng bo'ladi.  2,18 AT 
tem peraturada  issiqlik sig'im   С ning o'zgarishi  Я  ko'rinishda  bo'ladi.
2,18 
T;k
1.7-rasm.
2 4

---