P h aydarova

jag‘lararo suyak 
bilan 
yuqori jag‘ suyak-
larining 
ichki qirrasi va 
dimog‘ suyagiga 
o ‘rnashgan (di- 
mog‘ suyagida tish b o ‘lishi um um an suvda ham quruqlikda 
yashovchilar uchun juda xarakterlidir). Amfibiyalarda dimog1 
tishlarining b o ‘lishi, baliqlardagiga o ‘xshash ularda ham tish-
78

---

lar faqat ja g ‘ suyagida joylashishga m oslanm aganligini 
ko‘rsatadi. Baqaning pastki jag‘ida bunday tishlar yo‘q. Baqaning 
bunday tuzilgan tishlari ovqatni faqat ushlab turish vazifasini- 
gina bajarib, uni chaynay olmaydi. U m unian, amfibiyalarning 
ko‘pchiligida tish bo‘lmaydi (masalan, qurbaqada). Baqa og‘iz 
b o ‘shlig‘ining tubida haqiqiy tili bor, til maxsus muskul- 
lardan iborat bo‘lib, tashqariga ancha cho'zilib chiqa oladi. 
Baqa tili oldingi uchi bilan og‘iz tubining oldingi qismiga 
birikkan bo‘ladi. Tinch holatda ikkiga ajralgan ikkinchi uchi 
orqa, ya’ni halqum tomonga qarab erkin (yopishmasdan) tura­
di. U m um an, suvda ham quruqlikda yashovchilarning tili xil- 
ma-xil. Ko'pchiliginiki go‘shtdor o ‘simta shaklida b o ‘ladi.
Amfibiyalar usti yopishqoq shilimshiq modda bilan qoplan­
gan tili yordamida mayda jonivor (hasharot)lami tiliga yopish- 
tirib tutib yeydi (odatda baqalar o ‘ljasini tili bilan ushlaydi). 
Pinset orqali baqa og‘zini ochib, tilining tuzilishi bilan tanishing.
Og‘iz tepasining oldingi qismiga bir juft teshik joylashgan 
b o ‘lib, b u lar ich k i b u ru n tesh ik lari yoki x o a n a la r deb 
ataladi. Burunning tashqi va ichki teshiklari bilan o ‘zaro 
bog‘lanishini kuzatish uchun tashqi burun teshigiga qil yoki 
nina tiqib ko‘rish kerak.
Baliqlarda um um an (ikki xil nafas oluvchi baliqlardan 
tashqari) xoanalar bo‘lmaydi, suvda ham quruqlikda yashovchi- 
larda esa xoanalarning boiishi ularning atmosfera havosidan 
nafas olishga moslashganliklari bilan bog‘liq. Og‘iz bo‘shlig‘i 
to ‘rini aniq ko‘rish uchun yuqori va pastki jag‘larning birlash- 
gan orqa uchlarini qaychi bilan qirqib, ularni pastga va yu- 
qoriga ko‘tarish lozim. Bunda og‘iz to ‘ri yon tomonlariga 
joylashgan bir juft teshik — yevstaxiev naylarini ko‘ramiz. 0 ‘rta 
quloq bo‘shlig‘i bilan og‘iz bo‘shlig‘ini birlashtirib turuvchi 
yo‘l Yevstaxiev nayi deb ataladi.
Yevstaxiev nayining fiziologik xususiyati o‘rta quloqqa tashqi 
havo o ‘tkazishdan iborat. Natijada nog‘ora pardaga ichkari va
79

---

tashqaridan tushadigan havo bosimi tenglashib, nog'ora pardani 
yorilib ketishdan saqlaydi. N og'ora pardani nina bilan teshib, 
shu teshik orqali qil o ‘tkazsak, qilning uchi yevstaxiev nayi 
orqali og‘iz-halqum bo‘shlig‘iga chiqadi. Erkak baqalar og‘iz 
bo‘shlig‘ining halqumga yaqin, pastki jag‘ orqa burchaklari- 
ning har ikki tom oni yonida bittadan teshiklar joylashgan. Bu 
teshiklarning oxirgi uchi erkak baqalar qurullaganda boshning 
yon tom onlaridan b o ‘rtib chiqadigan rezonator pufakchala- 
riga ochiladi. Rezonatorni ko‘rish uchun tirik erkak baqa ol­
dingi oyoqlari orqasini barm oq bilan siqish lozim, shunda 
rezonatorlar pufaksimon bo'rtib tashqariga chiqadi.
Tilning ikkiga ajralgan orqa uchi joylashgan yerda nafas 
yo‘liga boruvchi