P h aydarova

9-mashg‘ulot. SUVDA HAM QURUQLIKDA
YASHOVCHILARNING TASHQI VA ICHKI
TUZILISHI
Ob’ektning sistematik holati
Tip. 
Xordalilar — Chordata
Kenja tip. 
Umurtqalilar - Vertebrata yoki
Bosh skeletlilar 
- Craniata
Katta sinf. 
T o ‘rt oyoqlilar
— 
Tetrapoda
Sinf. 
Suvda ham quruqlikda yashovchilar
— 
Am phibia
Turkum. 
D um sizlar
-
Ecaudata yo k i Anura
Vakil. 
K o ‘l baqasi
— 
Rana ridibuda Pall.
Kerakli materiallar va jihozlar: 
suvli shisha idishda 
tirik baqa, spirt yoki formalinda fiksirlangan baqaning tashqi 
ko‘rinishi va ichki tuzilishi, yangi o ‘ldirilgan baqa; vannacha- 
lar, pinset, skalpel, qaychi, doka ro'molcha, preparoval ninalar, 
qo‘l lupasi, to ‘g‘nog‘ich ninalar, efir, xloroform, paxta; baqa 
va boshqa amfibiya turlarining tashqi ko‘rinishi, ichki tuzili­
shi, bosh miyasi, qon aylanish sistemasi sxemasi va jinsiy or­
ganlari aks ettirilgan rangli jadvallar.
Mashg‘ulotning maqsadi: 
ko‘l baqasi misolida suvda ham 
quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarining tashqi va ichki tu­
zilishini o ‘rganish.
Ishning mazmuni: 
ko‘l baqasi - suvda ham quruqlikda 
yashovchilarning tipik vakili hisoblanadi.
Suvda ham quruqlikda yashovchilar ichida dastlabki quru- 
qlikka chiqqan, eng sodda, sovuqqonli umurtqali hayvonlar 
sinfiga kiradi. Ularning hayoti suv muhiti bilan ham chambar- 
chas bog‘liq.
Ko‘pchilik amfibiyalarning hayoti suvda va quruqlikda kecha- 
di. Bular uchun xarakterli xususiyat aksariyatining lichinka- 
lari suvda rivojlanishidir.
75

---

Amfibiyalarning rivojlanishi metamorfozli. Ular tuxumlarini 
suvga tashlaydi, tuxumlari suvda urugianadi va rivojlanishi 
ham suvda kechadi.
Baqalarning lichinkasi jabra bilan nafas olsa, voyaga yet- 
ganda o ‘pka va teri bilan nafas oladi. Shunga muvofiq qon 
aylanish sistemasida ham o ‘zgarish b o ‘ladi; lichinkasi — it- 
baliqning yuragi ikki kamerali b o ‘lsa, voyaga yetganlarida 
yuragi uch kamerali, qon aylanish doirasi ikkita bo'ladi. Sezgi 
organlari, ovqat hazm qilish sistemasi murakkablashadi. Besh 
barmoqli oyoqlari paydo bo‘ladi.
Lekin shunga qaramasdan, suvda ham quruqlikda yashovchi­
lar yerda yashashga va oziqlanishga yaxshi moslashmagan. Bu 
holat ayniqsa o ‘pkasi yaxshi rivojlanmaganidan nafas olishida 
teri ham m uhim rol o ‘ynashida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Tirik baqani kengroq idishga solib harakatlanishini kuza- 
ting. Idishga yomg‘ir chuvalchanglarini qo‘yib yuboring va baqa 
uni qanday topishi, tili bilan yopishtirib ohb, yutib yuborishini 
kuzating. Baqa oldiga mayda go‘sht bo‘lagi yoki o ‘ldirilgan 
birorta o ‘ljani qo‘ying. G o ‘sht bo‘lagini ingichkaroq sim yorda- 
mida qimirlatib ko‘rib, nima sodir bo'lishini kuzating va izoh- 
lang. Suv solingan tog‘oraga qo‘yib yuborilgan baqa suzayot- 
ganda orqa oyoqlarining harakatini kuzating.