P h aydarova

hiqildoq teshigi 
bor. Agar pinset bilan bu 
teshikni yon tomonlarga itarsak, hiqildoq bo‘shlig‘i va uning 
ichida joylashgan tovush paychalari ko‘rinadi. Baqaning tana­
si kalta va keng bo‘lib, kattagina yassi boshiga bilinmasdan 
q o ‘shilib ketadi, chunki baqaning kalta bo‘yni tashqaridan 
ajralib turmaydi. Tananing oxirida chiqaruv teshigi -
kloaka
joylashgan. Baqalarning oyog‘i quruqlikda yashovchi boshqa 
barcha umurtqali hayvonlarniki kabi yashash sharoitiga mos 
tuzilgan bo‘lib, baliqlarning juft suzgich qanotlariga gomologdir. 
Baliqlarning suzgich qanotlari bitta richagdan iborat bo'lsa, 
baqaning (um um an quruqliqda yashovchi hayvonlarning) oy­
oqlari uchta ri-chaglari tuzilmasidan tashkil topgan.
Oyoqlar ayrim b o ‘limlarining nom i quyidagicha: 
oldingi oyoqlar - yelka, bilak, oyoq kafti; 
orqa oyoqlar - son, boldir, oyoq kafti.
Baqalarning orqa oyoqlari oldingi oyoqlariga nisbatan uzun 
va kuchli taraqqiy etgan. Bu bilan dumli amfibiyalardan farq 
qilib, ularning bir joydan ikkinchi joyga sakrab yurishlarida 
asosiy vazifani bajaradi (sakrab yurish dumsiz amfibiyalar tur­
kumi vakillarining sharoitga moslanishidagi belgilaridan biri). 
Baqaning oldingi oyoqlarida barmoqlari to ‘rtta.
80

---

Quruqlikda yashovchi boshqa tipik besh barmoqli hayvon- 
larniki bilan solishtirganda, baqaning birinchi barm og‘i reduk­
siyalangan.
Erkak baqalar ichki birinchi barmog‘ining ostida bittadan 
katta bo‘rtma qadoq bor, bu bo‘rtma ayniqsa urchish vaqtida 
kattalashadi va tuxumni tashqi urug‘lantirishda urg‘ochi baqa- 
ni tutib turishda xizmat qiladi.
Ko‘pchilik erkak baqalarning tovush pufagi yoki rezonator- 
lari hamda birinchi barmoqdagi bo‘rtma ular uchun ikkinchi 
jinsiy belgi hisoblanadi. Orqa oyoqlari juda uzun, bu oyoqda- 
gi beshta barmoqlari orasiga serbar suzgich parda tortilgan. 
Barmoqlarda tirnoq bo‘lmaydi.
Suvda yashovchi baqa turlarining barmoqlar orasidagi suz­
gich pardasi kuchli taraqqiy etgan. Barmoqlarning ichki to­
monida falangalar, chegarasida qo‘shuvchi b o ‘rtmalar, tovon 
qismida tashqi va ichki tovon bo‘rtmalari b o ‘lib, ular dumsiz 
amfibiyalar turkumi uchun katta sistematik ahamiyatga ega.
T irik b aq a n i yorib ich k i tu z ilish in i o ‘rg an ish
Yorish uchun tanlangan tirik baqa tajriba o ‘tkazish uchun 
qulay. Baqani yorishdan oldin uni bir idishga soling, so'ngra 
unga bir necha tom chi xloroform tomizilgan paxtani tash­
lang. Keyin banka og‘zini qopqoq bilan mahkam yopib, baqani 
idishda 20-30 m inut qoldiring. Shunda baqa o ‘ladi va uni yo­
rish mumkin. Yorishdan oldin baqani sovuq suvda yuvib, 5-
10 m inut ochiq havoda xloroform hidini ketkazish uchun 
shamollating.
Yorish uchun tayyorlangan baqani vanna ichiga chalqan- 
chasiga (qorin tom onini yuqoriga qaratib) yotqizib, oyoqlari 
va tumshug‘ini to ‘g‘nog‘ich bilan vanna tubiga qadang. So‘ngra 
pinset bilan qorin terisini yuqoriga ko‘tarib keyingi oyoqlari- 
ning asosidan bir oz oldinroqda qaychi uchi bilan ko‘ndalangiga 
ozgina kesing, so‘ngra shu kesikdan tumshuq tom on terini 
bo‘yiga kesib chiqing.
81

---

Terining ichkaridan gavdaga yopishgan joylarini skalpel yoki 
qaychi bilan qirqing. Hosil bo‘lgan teri parchalarini baqaning 
yon tomoniga yoyib, vannachaga nina yoki to ‘g‘nog‘ichlar 
bilan qadang (45-A rasm). So‘ngra terining ichki yuzasini 
diqqat bilan ko‘zdan kechirsak, juda ko‘p sonda mayda qon 
tomirlari bilan qoplanganligini ko‘ramiz, bu qon tomirlar — 
juft teri arteriyasi va katta teri venasining tarmoqlaridir.