P h aydarova

juft tuxumdonlardan 
iborat. Uning shakli ya- 
paloq va usti notekis (g‘adir-budur) bo‘lib buyraklarga yaqin 
yerda joylashgan. Juft ingichka 
tuxum yo'lining 
keng voron- 
kasi har qaysi tuxum donga yaqin yerda qorin b o ‘shlig‘iga 
ochilgan. Ularning qarama-qarshi uchlari kengayib, qalin bach- 
adon shoxiga aylanadi. 0 ‘ng va chap bachadon shoxlari toq va 
uzunchoq 
qinga 
ochiladigan bachadonga qo‘shiladi. Qinning 
orqa uchi dahlizcha, ya’ni siydik-tanosil kanaliga aylanadi, chunki 
unga siydik pufagi ham pastki tomondan ochiladi. Nihoyat, qin 
dahlizi siydik-tanosil teshigi bilan tashqariga ochiladi.
Nerv sistemasi. 
Sutemizuvchilarning bosh miyasi nisba- 
tan katta hajmda b o ‘lishi va murakkab rivojlanganligi bilan 
boshqa sinflarga kiruvchi umurtqali hayvonlardan farq qiladi 
(108-rasm).
Bosh miya hajmining kattaligi oldingi miya yarim sharlari- 
ning va miyachasining kattaligi bilan bog‘liq. Oldingi miya ya­
rim sharlari bosh miyaning boshqa bo‘limlarini, ya’ni orahq, 
o ‘rta va uzunchoq miyalami butunlay qoplab yaxshi rivojlan­
gan miyachaga tegib turadi. Miyacha ham uzunchoq miyani 
qoplab turadi. Quyon va kalamushning oldingi katta miya yar­
im sharlari po‘stlog‘i yuzasi silliq bo‘ladi. Lekin oliy darajada 
rivojlangan sutemizuvchilarning bosh miya yarim sharlari va 
miyachasi po‘stlog‘i yuzasi ilonizi burmalari, ya’ni egatchalari 
taraqqiy etganligi bilan murakkablashadi. Odatda primatlar 
turkumi vakillarida egatchalar soni ko‘p bo'lad i. Egatchalar 
katta yarim sharlaming yuza hajmini kengaytiradi.
Oraliq miyaning hajmi nisbatan kichkina bo‘lib, uni oldin­
gi miya yarim sharlari to ‘liq qoplagani uchun yuqoridan 
ko‘rinmaydi. Oraliq miyada unchalik katta bo‘lmagan epifiz 
va gipofiz bezlari b o ‘ladi. 0 ‘rta miyaning hajmi ham unchalik 
katta emas. 0 ‘rta miya to ‘rtta do‘nglikdan iborat bo'lib, bu 
b o ‘limda ko‘rish va eshitish organlarining markazi joylashgan.
196

---