P h aydarova

Bosh skeleti. 
Q ushlarning 
tropibazal 
(bosh miya k o ‘z 
kosalari oralig‘ida joylashmagan) bosh skeleti hozirgi zamon 
sudralib yuruvchilarining bosh skeletidan asosan o ‘ziga xos 
shakli bilan farq qiladi. Qushlar miya qutisining oldingi uchi 
tumshuqqa aylangan bolib, ikki yon tomonida katta-katta ko‘z 
kosasi bor. Miya qutisining suyaklari bilinmaydigan darajada 
bir-biriga qo‘shilib ketishi jihatidan qushlar pterodaktillar bi­
lan ko‘rshapalaklarga o ‘xshaydi.
Qushlarning bosh skeleti ham boshqa umurtqali hayvon- 
larniki kabi miya qutisi va tarkibiga ko‘z kosasi atrofidagi 
suyaklar kiradigan neurokraniumga hamda jag‘lar, tanglay 
suyaklari va til osti apparati kiradigan 
yuz Skeleti 
— 
sply-
anxnokraniumga 
bo‘linadi (91-rasm).
Kuzatishni neurokraniumning ensa bo'limidan boshlaymiz. 
Ensa bo‘limning tarkibiga 
katta ensa teshigi 
atrofida turadi-
159

---

gan (voyaga yetgan qushlarda qo‘shilib ketgan) to ‘rtta tipik 
ensa suyaklari: ensa teshigining ostidagi 
toq asosiy ensa
suyagi, 
yon tomonlardagi -
juft yon ensa suyagi 
va ustki -
toq ustki ensa suyagi 
kiradi. Sudralib yuruvchilardagidek 
ensa teshigining osti-dagi toq ensa bo‘rtmasi yon va asosiy 
ensa suyaklarning birikishidan hosil bo'ladi. Miya qutisi 
qopqog‘ining tarkibiga - juft 
tepa, manglay, burun suyagi
va 
tangacha suyaklar 
kiradi. K o‘z kosasining eng oldingi 
qismini esa 
ko‘z yosh suyagi 
tashkil qiladi. Bu suyaklarning 
hammasi boshqa hayvonlardagidek qoplag‘ich suyaklardir.
90-rasm. Kaptarning umumiy skeleti tuzilishi sxemasi:
1-bo‘yin um urtqalari, 2-ko'krak um urtqalari, 3-dum u m u rtq alari, 4- du m su­
yagi, 5-ilm oqsim on o'sim tali q o v urg'aning orqa b o 'lim i, 6- qovurg'aning qorin
160

---

bo 'lim i, 7-to‘sh suyagi, 8-ko‘krak toj suyagi, 9-kurak suyagi, 10-korakoid, 11-o‘mrov 
suyagi, 12-yelka suyagi, 13-bilak suyagi, 14-tirsak suyagi, 15-kaft suyagi, 16-1 bar­
m oq, 17-11 b arm o q , 18-111 b arm oq, 19-yonbosh suyagi, 20-quym ich suyagi, 21-qov 
suyagi, 22-son suyagi, 23-boldir suyagi, 24-ilik suyagi, 25-1 b arm o q , 26-IV barm oq.