P h aydarova

tibiotarzus 
nom li suyak paydo 
bo‘lgan. Voyaga yetgan qush oyog‘ining tibiotarzusdan keyin­
gi bo‘limi bitta suyak — 
pixdan 
(ilik) iborat. Pix esa oyoq 
kafti suyakchalarining bir-biriga qo‘shilishidan hosil bo'ladi. 
Shunday qilib, qushlarning tovon bo‘g‘imi ikki qator tovon 
suyakchalari orasida joylashgan va bu 
intertarzal 
yoki 
tovon-
aro 
b o ‘g‘im deb ataladi.
Qushlar bosh skeletining ensa bo‘limida bitta ensa bo‘rtmasi 
bo‘ladi. Tanglayi tuzilish xarakteriga qarab to ‘rtta tipga bo‘li- 
nadi. Shulardan 
dromeognatik 
(reptiliyalarga xos) tip boshqa 
uchta, ya’ni 
shizognatik, desmognatik 
va 
egitognatik 
tiplar- 
ga qaraganda katta filogenetik ahamiyatga ega. Shunga ko‘ra, 
birinchi tipga mansub turlarni qadimgi tanglaylilar va qol­
gan uchta tipdagilarni esa 
yangi tanglayhlar 
deb yuritiladi.
Qushlar skeletini o'rganish
1. 
Qush skeletini ko‘zdan kechiring, bosh suyagi, umurtqa 
pog‘onasfT'ko‘krak qafasi skeleti, to ‘sh, qanot, orqa oyoq va 
kamar suyaklarini aniqlang.
158

---

2. Bosh qutisi suyaklarini ko'zdan kechiring, miya qutisi, 
pastki va ustki jag‘ suyaklarini tekshirib, nima uchun bosh 
skeletining yengil bo'lishi sabablarini izohlab bering.
3. U m urtqa pog‘onasi b o ‘lim larini ko‘zdan kechiring. 
U m urtqa pog‘onasining qaysi bo‘limlarida umurtqalarning 
harakatsiz birikishini va buni qushlar uchun qanday ahamiya- 
tga ega ekanligini tushunib oling.
4. K o‘krak qafasi suyaklari va qovurg‘alarini um urtqa 
pog'onasi hamda to ‘sh suyagi bilan qanday birikishini aniq­
lang.
5. Qanot va yelka kamari suyaklarini toping. Qushlar qan­
oti bilan sudralib yuruvchilarning oldingi oyog‘i skeleti o ‘rtasida 
qanday o ‘xshashlik va farq borligini aniqlang.
6. Orqa oyoq va chanoq kamari suyaklarini aniqlang. Son, 
boldir, ilik va barmoq suyaklarini toping.
Qushlarning skeleti tubandagi bo‘limlarga, ya’ni bosh ske­
leti, o ‘q skeleti, ko‘krak qafasi (to ‘sh, qovurg‘a) skeleti, oyoq 
skeleti va ularning kamarlariga b o lin ad i (90-rasm).