P h aydarova

83-rasm. Kaptarning ovqat hazm qilish sistemasi
sxemasi:
A — u m u m iy k o ‘rinishi, В — yorilgan holdagi oshqozoni:
1-qizilo‘ng ach , 2-jig‘ildon, 3-bezli o sh q o zo n , 4-m uskulli oshqozon, 5-o‘n ikki 
barm oqli ichak, 6-oshqozon osti bezi, 7-jigar, 8-o‘t y o ‘li, 9-taloq, 10-in-gichka ichak,
148

---

11-to‘g ‘ri ichak, 12-kloaka, 13-ko‘richaklari, 14-muskulli o sh qozon kutikulasi, 15- 
o ‘n ikki b arm o q li ichakka o ‘tish yo‘li.
Nafas olish sistemasi. 
Qushlarning nafas olish organlari 
sudralib yuruvchilamikiga nisbatan ancha murakkab tuzilgan. 
U tashqi burun teshiklaridan boshlanib 
xoanalaiga 
qo‘shiladi. 
Nafas olishdagi havo xoanalar orqali og‘iz b o ‘shlig‘iga, so‘ngra 
toq (uchta) uzuksimon va bir juft cho‘michsimon tog‘aylardan 
tashkil topgan 
ustki hiqildoqqa, 
undan halqa tog‘aylar bi­
lan o ‘ralgan 
traxeyaga 
o ‘tadi. Traxeya yurak yaqinida o ‘ng 
va chap o ‘pkalarga kiradigan 
bronxlarga 
bo‘linadi (84-rasm).
84-rasm. Qushlarning nafas
olish organlari:
l-traxeya, 2-bronxlar, 3-o‘pka, 4-havo 
xaltalari, 5-ustki hiqildoq, 6-pastki hiqil­
doq.
Biroq hiqildoq quruqlikda yashovchi boshqa umurtqalilarda 
tovush apparati vazifasini bajarmaydi. Qushlarda tovush appa­
rati funksiyasini faqat ularning o ‘ziga xos bo‘lgan pastki hiqil­
doq bajaradi. Pastki hiqildoq traxeyadan bronxlar chiqadigan 
joyda o ‘mashgan bo‘lib, tuzilishi ustki hiqildoqnikiga o‘xshash.
Qushlar o ‘pkasi suvda ham quruqlikda yashovchilar hamda 
ko‘pgina sudralib yuruvchilam ikiga o ‘xshash xaltachalar
149

---

ko‘rinishida bo‘lmay, balki ichi zich tanachalardan iborat. 
Bunga ishonch hosil qilish uchun skalpel dastasi bilan bir 
tomon-dagi o ‘pkani ko‘krak qafasining orqa devoridan ajratib 
olib, kesib ko‘ring.
Qushlarning bronxlari o ‘pkaga kirgandan keyin tarmoqla- 
nadi. Ularning asosiy tarmoqlari o ‘pkani yorib o ‘tib havo 
xaltachalariga q o ‘shiladi, ya’ni bronxlar tarmoqlarining bir 
qismi o ‘pkani teshib o ‘tib, sig‘imi o ‘pka sig‘imidan bir necha 
m arta katta bo‘lgan havo xaltachalarini hosil qiladi. Havo 
xalta-chalari turli ichki organlar orasida joylashib, ularning 
o ‘simtalari teri ostiga, muskullar orasiga va pnevmatik suyak- 
larga o ‘tadi. Qushlarda havo xaltachalari bir nechta: ikkita 
bo‘yin, bitta o ‘mrovaro, ikki-uch juft ko'krak va bir juft niho- 
yatda katta qorin xaltalari bor (85-rasm).