П ьесалар с е р д а р о м а д жой кам бағалаи к а й б эмас м о м а к а л д и р о к

В и ш н е в с к а я . Хўп бўлади, бу тўғрида гапирмайман,
чунки сиз жаззангизни тортдингиз; броқ мен ўзим тўғрим-
да гапираман.
В и ш и е в с к и й . Нима десангиз деяверинг, менга бари- 
бир; броқ сиз тўғрингиздаги фикрим ўзгармайди.
В и ш н е в с к а я . Сўзларимни тинглагач балки ўзингиз 
ҳақингиздаги фикрингизни ўзгартирарсиз. Кўпчилик ичига 
киришдан қўрқиб, ўзимни четга олиб юрганларим эсингиз- 
дами? Бу бежиз эмас эди. Лекин, сиз қистайверганингиздан 
кейин рози бўлишга мажбур бўлган эдим. Шундай қилиб, 
менга йўл-йўриқ кўрсатмай, ўргатмай, мени ўз жамияти- 
нгизга — йўлдан уриш, фисқи-фужур авж олган жамияти- 
нгизга қўшдингиз. Мени на огоҳлантирадиган, на ёрдамлаша- 
диган одам бор эди. Улфатларингизнинг пасткаш ва бузуқ 
одамлар эканини ўз кўзим блан кўрдим. Мен ўзимни сақла- 
дим. Уша вақтда улфатларингиз орасида Любимов қам бор 
эди, сиз уни яхши биласиз. Едингиздами, унинг чеҳраси на- 
қадар очиқ, кўзлари нур блан тўла, ақлли, қалби пок одам 
эди! У сиз блан қизғин баҳслашар эди, ўша вақтларда 
унинг очиқ баён этадиган фикрларига яхши тушунмасам ҳам 
уларнинг ма’ноли эканини пайқар эдим. Сиз э’тироз билди- 
рарсиз деб ўйлардим. Аммо сиз қарши чиқмас эдингиз; сиз 
фақат туҳмат қилиш, орқасидан ғийбат қилиб, унинг ҳақида 
ярамас фикр туғдиришга уриниш блан овора 
эдингиз. 
Унинг ёнига тушгим келар эди-ю, броқ бунинг учун менда 
имконият ҳам йўқ эди, ақлим ҳам етмас эди. Ниҳоят, уни 
севишдан бошқа нарса қўлимдан келмади.
В и ш н е в с к и й . Севдингизми?
В и ш н е в с к а я . Севдим. Кейин сиз уни ҳалок қилабош- 
лаганингизни, аста-секин мақсадингизга 
эришабошлагани- 
нгизни кўрдим. Сизгина эмас, керак бўлган одамларнинг ҳам- 
маси мақсадга эришабошлади. Аввал сиз жамиятни унга 
қарши шайлантирдингиз, у блан таниш бўлиш ёшлар учун 
зарар деб уқдирдингиз, кейин у эркин фикр қилучи зарар- 
ли одам деб та’кидладингиз, шундай қилиб унга қарши хў- 
жайинларини ҳам ғазаблантирдингиз; бечора ишни, ота-она- 
сини, дўстларини ташлаб кетишга мажбур бўлди... 
(Рўмолча
блан кўзини бекитади.)
Бунинг ҳаммасини ўз кўзим блан 
кўрдим, азобини биргалашиб тортдим. Мен ёвузлик танта- 
насини кўрдим, сиз бўлсангиз мени ҳали ҳам сотиб олинган 
қиз, қилган ҳад’яларингизга миннатдор бўлиб, шулар эва- 
зига сизни севиши керак бўлган киши деб ҳисоблайсиз. 
Менинг унга бўлган очиқ ва тоза муносабатларимни ғийбат-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

га айлантирдилар; хотинлар ғашлик қилиб, туҳмат қилабош- 
ладилар, ёш ва кекса такасалтанглар ҳечқандай андишасиз 
изимга тушабошладилар. Сиз мени, мутлақо бошқача тақдир- 
га муносиб аёлни, ҳаётнинг ҳақиқий ма’носига тушунаола- 
диган ва ёвузликка душман бўлган аёлнинг бошига мана шун- 
дай кунларни солдингиз! Сизга айтмоқчи бўлган гапларим 
мана шу — бундан кейин мендан ортиқ та н а сўзини эшит- 
майсиз.
В и ш н е в с к и й . Чакки қиласиз. Мен энди камбағал 
бўлиб қолдим, камбағаллар ўз хотинларига, сўкишга рухсат 
берадилар, Уларда мумкин. Агар мен бурунги Вирневский 
бўлганимда, сизни сўзсиз ҳайдаб юборган бўлар эдим; 
броқ душманларим ёрдами блан тузук одамлар қаторидан 
тубанга тушишим керак бўлиб қолди. Тубанликда яшовчи 
эрлар ўз хотинлари блан сўкишаверадилар, ҳатто уришади- 
лар ҳам — бундан ҳечқандай можара келиб чиқмайди.
Ж а д о в хотини блан киради.
' ' I ' ' 
Т У Р Т И Н Ч И С А Ҳ Н А
1
• 
' 
Бурунгилар, Ж а д о в ва П о л и н а. 
{ 
>
В и ш н е в с к и й . Нега келдинг?
Ж а д о в . Мени кечиринг, тоға...
П о л и н а . Ассалому алайкум, тоға! Саломатмисиз, хола- 
жон!