Ozuqa vitaminlari va antibiotiklar ishlab chiqarish. Reja

Mikroorganizmlardan antibiotiklar olish 
Antibiotiklarni (antibiotik moddalar) turli xil guruh organizmlar (bakteriyalar, 
zamburug’lar, yuksak o’simliklar, hayvonlar) ishlab chiqaradi. Ilmiy adabiyotlarda 
antibiotik atamasi 1942-yil Vaysman tomonidan kiritilgan. Bu atama ma’lum bir 
mukammallikga ega ( so’zma-so’z tarjimasi-,,hayotga qarshi’’ degani) bo’lmasa 
ham faqat ilmiy leksikongagina mustahkam kirib olmasdan, kundalik muloqotda 
ham keng ishlatilib kelinmoqda.
Antibiotiklar-tirik organizmlar hayot faoliyatining maxsus mahsuloti yoki ularning 
modifikatsiyasi, ayrim mikroorganizmlarga (bakteriyalar, zamburug’lar, suv 
o’tlariga, sodda hayvonlarga), viruslarga va boshqalarga nisbatan yuqori fiziologik 
faollikka ega bo’lgan, ularning o’sishini to’xtatadigan yoki taraqqiyotini butunlay 
yo’qotadigan moddalardir.
Mikroorganizmlar modda almashinuvida hosil bo’ladigan bu mahsulotning o’ziga 
xosligi quyidagilar bilan belgilanadi: birinchidan, antibiotiklar boshqa 
moddalardan, masalan, spirtlardan, organik kislotalardan va ayrim boshqa 
mikroorganizmlarning o’sishini to’xtata oladigan moddalardan farqli o’laroq, 
yuqori biologik faollikka ega bo’lgan moddalardir. Fikrimizni tasdig’I uchun bir 
misolga murojaat qilamiz: grammusbat bakteriyalar (mikrokokklar, streptokokklar, 
diplokokklar va boshqalar) ning o’sishini to’xtatish uchun 0.01-0.25 mkg/ml 
eritromitsin kifoya, ammo shunday konsentratsiyadagi spirt yoki organik kislotalar 
bakteriyalarga hech qanday ta’sir ko’rsata olmasligi mumkin. Ikkinchidan, 
antibiotic moddalar tanlangan (spesifik) ta’sirga ega. Bu degani, antibiotik bilan 
aloqada bo’lgan organizmlarning hammasi ham uning ta’siriga sezgir 
bo’lavermaydi. Shu sababli mikroorganizmlar ikkiga bo’linadi: ma’lum 
antibiotiklarga sezgir va unga rezistent (chidamli) mikroorganizmlar.
Ayrim antibiotiklar mikroorganizmlarning uncha ko’p bo’lmagan turlarining 
o’sishini to’xtatadilar, boshqalari esa ko’p turga mansub bo’lgan 
mikroorganizmlarning rivojlanishini chegaralaydilar. Antibiotiklarni shu 
mohiyatidan kelib chiqan holda ular ikki guruhga bo’linadi:
- 
Tor spektrli biologik ta’sirga ega bo’lgan antibiotiklar;
- 
Keng spektrli biologic ta’sirga ega bo’lgan antibiotiklar.

---

Birinchi guruhga benzilpenisillin (penisillin G), novobiosin, grizeofulfin va boshqa 
antibiotiklar mansub bo’lsa, ikkinchi guruh antibiotiklarga ta’sir spektri keng 
bo’lgan tetrasiklinlar, xloramfenikol, trixotetsin va boshqalar kiradi.
Hozirgi vaqtda 6000 ga yaqin antibiotiklar mavjudligi aniqlangan. Eng ko’p 
miqdordagi antibiotiklarni (3000 dan ortiq) aktinomisetlar hosil qiladi. 
Aktinomisetlar sintez qiladigan yangi antibiotiklarning qatori kengaymoqda. 
Antibiotiklar-turli xil sinflarga mansub kimyoviy birikmalarning vakillari-ancha 
oddiy asiklik birikmalardan birmuncha murakkab tarkibli polipeptidlar va 
aktinomisinlar tipidagi moddalardir.
Antibiotik moddalar kimyoviy tuzilishining xilma-xilligi tufayli biologic ta’sirning 
turli xil mexanizmlariga ega, shunga asosan ularni quyidagi guruhlarga bo’lish 
mumkin:
1. Modda almashinuvi jarayonida raqobatli ta’sirga ega bo’lgan antibiotiklar 
(puromisin, D-sikloserin, aktitiazoin kislota)
2. Hujayra qobig’I sintezini to’xtatuvchi antibiotiklar (penisillinlar, basitratsin, 
vankomisin, sefalosporinlar).
3. Membranalar funksiyasini buzuvchi antibiotiklar (polienlar, valinomisin, 
gramisidin, trixomisin va boshqalar).
4. Nuklein kislotalar sintezini (almashinuvini) to’xtatuvchi antibiotiklar, ularning 
o’zi ikki guruhga bo’linadi:
- 
RNK sintezini to’xtatuvchilar (anzomisinlar, grizeofulvin, kanamisin, neomisin, 
novobiosin, olivimisinlar va boshqalar);
- 
DNK sintezini to’xtatuvchilar aksinomisin D (aktinomisin C11, bruneomisin, 
mitomisin, novobiosin, sarkomisin va boshqalar).
Bulardan tashqari, biokimyoviy ta’sir mexanizmlariga ko’ra antibiotiklar 
quyidagicha klassifikatsiyalanadilar:
1. Azot asoslari: purinlar va pirimidinlar sintezini to’xtatuvchilar (azaserin, 
dekoinin, sarkomisin vaboshqalar).
2. Oqsil sintezini to’tatuvchi antibiotiklar (basitroain, aminoglikozidlar, metimisin, 
tetrasiklinlar, xloramfenikol, makrolidlar va boshqalar).
3. Nafas olishni to’xtatuvchi antibiotiklar (oligomisinlar, potulin, piosianin va 
boshqalar).
4. Fosforlanishni to’xtatuvchi antibiotiklar (valinomisin, gramisidinlar, kolisinlar, 
oligomisinlar va boshqalar).
5. Antimetabolit xossaga ega bo’lgan antibiotiklar (aktinomisinlar va 
zamburug’larning ayrim turlari sintez qiladigan antibiotic moddalar). Bu 
birikmalar aminokislotalar, vitaminlar va nuklein kislotalarning antimetabolitlari 
sifatida ta’sir ko’rsatadilar.