O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Хулоса ва таклифлар (Conclusion/Recommend
ations). Юқорида айтилган фикрларга хулоса қилиб 
қуйидагиларни айтиш мумкин. 
Биринчидан, ислом ҳуқуқшунослиги кенг 
маънода ижтимоий-норматив тартибга солишнинг 
ягона Исломий тизими бўлиб, юридик нормаларни ҳам, 
ҳуқуқий бўлмаган қоидаларни, биринчи навбатда, 
диний ва ахлоқий қоидаларни ҳамда одатларни ҳам ўз 
ичига олади.
Иккинчидан, мусулмон тадқиқотчилари Ислом 
ҳуқуқшунослиги таркибида ўзаро боғлиқ бўлган икки 
гуруҳ қоидаларни ажратадилар. Биринчиси Қуръони 
карим ва Сунна (Муҳаммад соллоллоҳу алайҳи 
васаллам)нинг қилган ишлари, айтган сўзлари ва ҳатто 
жим туриши ҳақидаги ҳуқуқий аҳамиятга эга ривоят-
лар – ҳадислар тўпламининг ҳуқуқий кўрсатмаларидан 
иборат. Иккинчиси – мусулмон-ҳуқуқий таълимоти 
―рационал‖ манбалар, аввало, энг обрўли ҳуқуқшунос-
лар – мужтаҳидлар ва фақиҳларнинг якдил фикри 
(ижмо) ҳамда аналогия бўйича хулоса қилиш (қиѐс) 
асосида ифодаланган нормалар.
Учинчидан, фиқҳ, бир томондан, мушоҳадага 
асосланган 
таълимот 
бўлса, 
бошқа 
томондан, 
ижтимоий муносабатларни тартибга солиш амалиѐтига 
қаратилгандир. Унинг кўп хулосалари юридик 
нормалар сифатида ижтимоий нормаларнинг исломий 

---

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/1 2021 
 

- 64 -
 

 
 
мажмуини ташкил этарди. Бу ижтимоий қоидалар ҳам 
фиқҳ деб номлана бошлади. 
Ривожланган 
мусулмон 
мамлакатларидаги 
давлат қурилиши тажрибасининг кўрсатишича, асл 
ҳуқуқий давлат бунѐд этиш учун нафақат қонуний-
ликни мустаҳкамлаш, нафақат дунѐвий қонунларнинг, 
балки асрлар синовидан ўтган шариатнинг ҳам 
асосларини билиш ва қўллаш зарур.
Мамлакатимизда шахснинг ҳуқуқий ҳолатини 
мустаҳкамлаш, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини 
ҳимоялаш учун кўп ишлар қилинмоқда. Ўзбекистон-
нинг ҳар бир фуқароси онгида аста-секин ҳар бир 
индивиднинг ҳуқуқ ва эркинликлари, ҳар бир 
шахснинг шаъни ва қадр-қиммати – кафолатланиши, 
ривожлантирилиши ва қадрланиши лозим бўлган 
умуминсоний 
қадриятлардир. 
Зеро, 
Ўзбекистон 
Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐев жорий 
йилнинг сентябрь ойида Бирлашган Миллатлар 
Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги 
нутқида: ―Мақсадимиз – ҳар бир инсоннинг асосий 
ҳуқуқ ва эркинликларини, саломатлиги ва фаровон-
лигини таъминлайдиган адолатли глобал тизимни 
биргаликда яратишдир‖, дея таъкидладилар. 
Биз ҳар бир жамиятда мавжуд ва устун бўлган 
эзгулик, адолат, озодлик ва инсонийлик ҳақидаги 
субъектив 
тасаввурлар 
шахс 
хатти-ҳаракатини 
бошқарувчи умумий қоидалар сифатида майдонга 
чиқадиган ва кенг тарқалган психологик муносабатлар 
бўлиб, ҳуқуқий идеалдир, деб ҳисоблаймиз. Бу эса 
ҳуқуқий онгда ўз аксини топади. Бундай муносабатлар 
ҳуқуқий таълимот негизини ташкил қиладиган 
ҳукмрон ҳуқуқий онгда намоѐн бўлади.