Oziq-ovqat texnologiyalari

Yod soni deb, foizlarda ifodalangan galogenga ekvivalent bo’lgan, 100 g moyga birikishi mumkin bo’lgan yodning miqdoriga aytiladi.
To’yinmagan yоg’ kislotalardagi qo’shbog’larning galogenlar bilan to’yinish tezligi qo’shbog’larning soniga, ularning uglevodorod zanjiridagi o’rniga va zanjirning uzunligiga bog’liq quyidagi qonuniyatlar aniqlangan:
-karboksil guruhiga yaqin bo’lgan qo’shbog’lar galogen bilan birikish aktivligi ancha sust;
-yоg’ kislota uglevodorod zanjirida qo’shbog’lar soni qancha ko’p bo’lsa, galogen birikish reaktsiyasining boshlanishi shuncha tez bo’ladi. Biroq to’liq to’yinish uzoqroq davom etadi;
-uglevodorod zanjirining uzayishi bu reaktsiya tezligiga teskari proportsional;
Uglevodorod zanjirida bir-biriga qo’shni turgan qo’shbog’larning galogen bilan to’yinishi o’ziga hos (galogen chekkada turgan uglerodlarga birikadi) quyidagicha borar ekan:
- С¹Н  С²Н - С³Н  С⁴Н -  Br₂ - С¹Н Br - С²Н  С³Н - С⁴Н Br –
Yodning suvli eritmasi qo’shbog’larga yod emas, uning gidroliz mahsuloti, yodit kislota sifatida ta’sir qiladi:
J₂  Н₂О Н J  НJО
- СН  СН -  НJО - СНJ  СНОН –
Yodit kislotasi galogendan farqli ravishda bir-biriga qo’shni turgan qo’shbog’larni to’liq to’yintiradi. Bunda qo’shbog’ karboksil guruhiga yaqin bo’lsa, yod unga yaqin turgan uglerod atomiga birikadi. Agar uzoq tursa, quyida ko’rsatilgan ikki xil izomerlar aralashmasi hosil bo’ladi:
СН₃- (СН₂)₇ –СН J – СН ОН - (СН₂)₇ - СООН
СН₃- (СН₂)₇ –СН ОН – СН J - (СН₂)₇ - СООН
Yоg’ kislotalarning bromidlariga nikel, platina yoki palladiy katalizatorlari ishtirokida vodorod ta’sir ettirilsa, mos ravishda to’yingan yоg’ kislotalar hosil bo’ladi:
СН₃-(СН₂)₇–СНBr–СНBr-(СН₂)₇-СООН  Н₂
СН₃-(СН₂)₇–СН₂–СН₂-(СН₂)₇-СООН
Yоg’ kislotalarning galogenli birikmalari shu kislotalarga nisbatan yuqori haroratda qaynaydilar.
Rodan to’yinmagan yоg’ kislotalarga birikib, to’yingan yоg’ kislotalar bilan mutlaqo ta’sirlashmaydi. Uning olein kislota bilan reaktsiyasi quyidagicha boradi:
СН₃–(СН₂)₇-СНСН-(СН₂)₇-СООН(NCS)₂
СН₃–(СН₂)₇-СНNCS–СНNCS -(СН₂)₇-СООН
Ko’rib turganimizdek rodan olein kislotasi bilan galogenlar singari birikadi. Tadqiqotlar ko’rsatishicha rodan linol va linolen kislotalari bilan galogenlarga o’xshab birikmaydi. U linol kislotadagi faqat bitta, linolen kislotasida esa ikkita qo’shbog’ga birikadi, deb hisoblanadi. Rodanning yоg’ kislotalar bilan reaktsiyaga kirishgan miqdorini aniq topish mumkin. Bu miqdor prof. Kaufman tomonidan analitik amaliyotga tavsiya etilgan rodan soni, deb yuritiladi.