Oziq ovqat mahsulotlari texnologiyasi

1.1. Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirish va boshqarish tizimlari 
asoslari 
Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini 
sanoatga tatbiq etish ishlab chiqarish unumdorligini, texnologik uskunalar quvvati 
o’zgarmagan olda mahsulot qiymatining ko’payishini ko’rsatadi: xom ashyo, yarim 
fabrikatlar va energiya keragicha sarflangan holda tayyorlangan mahsulotning 
sifati yaxshilangan. SHunisi diqqatga sazovorki, bu tizimlarni yaratishga ketgan 
mablag’lar, odatda bir, bir yarim yilda o’zini qoplagan; mahsulotlarning sifati, 
iqtisodiy ko’rsatiichlar yaxshilanibgina qolmay, balki mehnatning xarakteri va 
sharoitiga ham ijobiy ta’sir etgan. 
TJABT larni quyidagi belgilari bo’yicha sinflarga bo’lish mumkin: 1) 
avtomatlashtirilayotgan ishlab chiqarishning xarakteri bo’yicha ; 2) boshqarish 
ob’ektlarining murakkabligi bo’yicha; 3) funktsional algoritmik belgisi 
bo’yicha(tizim hisoblaydigan boshqarish masalalari ko’lami va axborot hajmi); 4) 
tizimning texnik darajasi bo’yicha;. 
Boshqarishning ob’ektlarining murakkablik darajasi sifatida nazorat 
qilinayotgan parametrlar va boshqaruv ta’sirlarining qiymati ifodalanadi. Bunday 
sinflarga ajratish TJABT ning nomenklatura asosini oldindan taxminan belgilab 
beradi va tadqiqot planiga asos bo’lib xizmat qiladi.
Texnologik jarayonlar darajasidagi boshqarish tizimlari real vaqt 
masshtabida, ya’ni texnologik jarayonlar bilan bir vaqtda ishlashi lozim. Bu holda 
boshqaruvchi hisoblash mashinasiga (BHM) axborotlar hajmi cheklangan 
massivlar shaklida emas, balki amalda cheksiz tasodifiy ketma-ketliklar shaklida 
beriladi. Axborotlarni qayta ishlash esa cheklangan vaqt birligida bajariladi, 
ularning qiymati boshqarish vazifasi va ob’ektlarning dinamik xususiyatlariga 
bog’liq. Bundan TJABT larni algoritmik ta’minlashda qo’shimcha talablar vujudga 
keladi: ular o’zlarini iqtisodiy jihatdan oqlashlari lozim, ya’ni birinchidan, 
axborotni qayta ishlashga ketgan vaqt bo’yicha, ikkinchidan esa BHM ning 

---

xotirasidan foy-dalanish hajmi bo’yicha, boshqacha qilib aytganda kelayotgan 
axborotni o’z vaqtida «ko’rib chiqish» kerak. Bu talablarga iterativ tsiklik 
hisoblash (staxostik approksimatsiya yo’li bilan hisoblash, rekursiv regressiya yo’li 
va shu kabilar) usuli javob beradi. Ulardan quyidagi masalalarni hal qilishda 
foydalanish mumkin: 1) texnologik nazorat va texnika-iqtisodiy ko’rsatkichlarni 
hisoblash vazifalarini o’rganganda kerakli foydali signalni ajratib olish; 2) ko’p 
o’lchashli, raqamli boshqarishda; 3) identifikatsiyalash va adaptatsiyalashda; 4) 
optimallash va koordinatlashda [5 ]. 
Texnik darajasi va murakkabligining ortishiga qarab TJABT ni lokal, 
kompleks va integrallangan tizimlarga ajratish mumkin. 
Lokal TJABT lar
— kam sonli bir turli asosiy yoki yordamchi
operatsiyalar texnologik jarayonlarining avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari 
(apparat, qurilma, agregat). Bu oraliq bosqich bo’lib, u yanada murakkab tizimga 
o’tishi lozim. Bunday tizimlar avtomatik ravishda bajargan vazifalarining kamligi 
bilan xarakterlanadi va bunda TJABT ning 0,1, 2-sinflarini qo’llash maqsadga 
muvofiqdir.