Oziq ovqat mahsulotlari texnologiyasi

 

2-ISH: SAXAROZA MIQDORINI ANIQLASH 

Saxaroza o’simliklarda keng tarqalgan shakarlardan hisoblanadi. U 

qaytaruvchanlik xususiyatiga ega emas. Saxarozani kimyoviy usulda aniqlash 

uchun turli xil gidroliz usullaridan foydalaniladi. Saxaroza odatda fermentativ yoki 

kislotali gidroliz yo’li bilan fruktoza va glyukozagacha parchalanadi. Gidroliz 

mahsuloti hisoblangan monosaxaridlarning qaytaruvchanlik xususiyatiga qarab 

saxarozaning miqdori aniqlanadi. 

Saxarozani suvli ekstraktlarda aniqlash birmuncha qiyin, chunki bunday 

ekstrakt tarkibida boshqa yuqori molekulali polisaxaridlar ham bo’lib, ularning 

gidrolizlanishi natijasida ham qaytaruvchan shakarlar xosil bo’ladi. Bunday suvli 

ekstraktlarni filtrlash birmuncha qiyindir. SHu sababli saxarozani aniqlashda 

spirtli ekstraktlardan foydalanish tavsiya qilinadi. 

Reaktivlar: 

Bertran usuli bo’yicha shakarlarni aniqlashda qo’llaniladigan 

barcha reaktivlar. Natriy ishqorining 4% li eritmasi, xlorid kislota (zichligi 1,19). 

Metil qizil. 

Ishning borishi. 

Tekshirilayotgan o’simlik materialidan 10-25 g olib, chinni 

xavonchada shisha kukunlari bilan bir xil massa xosil bo’lguncha 5-10 ml 96% li 

etil spirti yordamida eziladi. 

So’ngra 

ezilgan  massa hajmi 200 ml li kolbaga 

quyiladi. CHinni xavoncha yana 10-15 ml spirt bilan yuviladi va u ham kolbaga 

quyiladi. Ekstraktsiya uchun olingan spirtning kontsentratsiyasi 75-80% dan 

oshmasligi kerak. Kolbadagi ekstrakt 75-80°S haroratli suv hammomida 30 minut 

davomida ushlab turiladi. Keyin u boshqa kolbaga filtrlanadi. Qolgan material 

yana 1-2 marta spirt yordamida ekstraktsiya qilinadi va hamma  ekstraktlar 

birlashtiriladi. Ekstraktlar tarkibidagi spirt maxsus sovitgich va suv hammomi 

yordamida haydaladi (vakuum ostida). Kolba tagida kolgan spirtli ekstrakt suv bilan 

chiziqqacha to’ldiriladi. Tayyorlangan ekstraktdan 25 ml olib hajmi 50 ml o’lchov 

kolbaga quyiladi va 67-70° S haroratli suv hammomida 10 minut ushlanadi. So’ngra 

kolbaga 1,5 ml xlorid kislota (zichligi 1,19) qo’shiladi. Bunda kolbadagi kislota 

kontsentratsiyasi taxminan 2% ga yaqin bo’ladi. Gidroliz 67-70°S haroratda 6-7 

minut davom etadi. Gidroliz tamom bo’lgach kolba tezda sovuq suv yordamida uy 

haroratigacha sovitiladi va 4-5 tomchi metil qizil qo’shiladi. So’ngra kolbadagi 

suyuqlik 4% li o’yuvchi natriy bilan to’qsariq rang hosil bo’lguncha neytrallanadi. 

Bunda ishqorni asta-sekin  tomchilab qo’shish kerak. Neytrallangan eritma suv 

---

yordamida chiziqqacha to’ldiriladi. SHakar mikdori Bertran usulida aniqlanadi. Bunda 

ekstrakt tarkibidagi umumiy shakarlar yig’indisi (qaytaruvchan shakarlar saxaroza) 

topiladi. Saxaroza miqdorini aniqlash uchun qaytaruvchan xususiyatiga ega bo’lgan 

shakar miqdoridan umumiy shakar ayirib tashlanadi.  

X= 2(A-V) • 0,95; 

X - saxaroza miqdori, mg; 

A - umumiy shakar, mg; 

V - qaytaruvchan xususiyatiga ega bo’lgan shakar, mg.