O’zgarmas bosim yordamida sarfni o’lchash usullari

Bosimlar farqi o`zgaruvchan sarf o`zgaruvchning tuzulishi va ishlash prinsipi
Bu sarf o'lchagichlarning ishlash usuli quvurda moddaning oqim yo'lida o'rnatilgan qandaydir toraytirish qurilmasi yordamida hosil qilinadigan bosimlar farqini o'lchashga asoslangan bo'lib, suyuqliklar, gazlar (bug'lar) ning sarfini o'lchash vositasi sifatida keng tarqalgan. Toraytirgichlar sifatida asosan standart diafragmalar, soplolar hamda boshqa soplolari ishlatiladi.
Bosim kamayishi o‟zgarmas sarf o‟lchagichlar – rotametrlar tajriba sharoitlarida va sanoatda keng ishlatilib, toza va oz miqdorda ifloslangan bir jinsli suyuqlik va gazlarning ravon o‟zgaruvchi hajmli sarfini o‟lchashga mo‟ljallangan (Davlat standart 13045-67). Bular gaztahlillovchi va boshqa asboblarda sarf indikatori sifatida ham ishlatiladi.
Asbobning ishlash prinsipi o‟lchanayotgan muhit oqimining pastdan yuqoriga o‟tishida konik naycha ichiga joylashgan qalqovichning vertikal siljishiga asoslangan. Qalqovichning holati o‟zgarishi bilan qalqovich va konik naychaning ichki devorlari orasidagi o‟tish kesimi o‟zgaradi, natijada o‟tish kesimidagi oqimning tezligi o‟zgarmaydi. Bosimlar farqi qalqovich ko‟ndalang kesimi yuzining birligidagi massaga tenglashguncha qalqovich harakatda bo‟ladi. Berilgan muhitning har bir sarf kattaligiga qalqovichning muayyan holati mos keladi. Rotametrlar bosim farqi o‟zgaruvchan sarf o‟lchagichlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega: rotametrlarning shaklallari teng bo‟linmali bo‟lib, uncha katta bo‟lmagan sarflarni o‟lchashga imkon beradi; bosimning yo‟qotilishi kichik va u sarf kattaligiga bog‟liq emas, rotametrlarning o‟lchash diapazoni katta:
Asbobning o‟lchash qismi vertikal joylashgan konik naycha va qalqovichdan iborat. Konik naychadagi xalqaning kesim yuzi balandlikka proporsional o‟zgaradi. Pastdan yuqoriga o‟tadigan suyuqlik yoki gaz oqimi qalqovichga kursatilgan kuchlar muvozanatlashguncha uni yuqori ko‟taradi. Kuchlar muvozanatlashganda qalqovich ma„lum balandlikda to‟xtaydi, bu esa sarf miqdorini ko‟rsatadi. Qalqovichning ish holatidagi, ya„ni o‟lchanayotgan muhitga batamom cho‟kkan paytdagi og‟irligi
Bu еrda G _к -qalqovichning og‟irligi, kg; V _k – qalqovich hajmi, m³; j _к – qalqovich tayyorlangan materialning solishtirma og‟irligi, kg/m³; J- o‟lchanayotgan muhitning solishtirma og‟irligi, kg/m³.
Bu holda qalqovichning og‟irlik kuchi pastga qaratilgan. Qalqovichning og‟irligi yuqoriga yo‟nalgan kuch bilan muvozanatlashadi:
Muhitning o‟zgarmas oqimiga mos bo‟lgan qalqovichning muvozanat holatidagi
U holda ishqalanish kuchi e„tiborga olinmaydi; (12.13) tenglama asosida qalqovichdagi bosimlar farqi:
ΔP – bosimlar farqi, Pa. (1.3) tenglama bosimlar farqi qalqovichning hajmi, kesim yuzaga, qalqovich va muhitning solishtirma og‟irliklariga, ya„ni o‟lchash jarayonida o‟zgarmaydigan kattaliklarga bog‟liqligini ko‟rsatadi. Demak, sarf o‟dchanayotgan bosimlar farqi o‟zgarmas. O‟lnayotgan muhitning rotametr devorlari va qalqovich orasidagi o‟tish tezligi
Oqimning xalqa oralig‟idagi tezligi va uning yuzasi ma„lum bo‟lgach o‟lchanayotgan muhitning hajmiy sarfini aniqlash mumkin:
Bu еrda Q_q – o‟lchanayotgan muhitning hajmiy sarfi, m³/soat. Α – sarf koeffitsienti, bu eksperimental kattalik bo‟lib, suyuqlikning qalqovichga ishqalanish ta„sirini muhit uyurmasi hosil bo‟lgandagi bosim sarfini nazarda tutadi. Ildiz ostidagi kattaliklar doimiy bo‟lgani uchun ularni K koeffitsient bilan almashtirish mumkin. Unda
Bu bog‟lanish chiziqli bo‟lgani sababli rotametrning shkalasi teng bo‟linmali bo‟ladi. Rotametrlarning α sarf koeffitsienti analitik usulda aniqlash qiyin bo‟lgan bir qator kattaliklarga bog‟liq. Shuning uchun har bir rotametr eksperimental ravishda darajalanadi. Sarf tenglamasiga kirgan barcha kattaliklar darajalanish shartlariga muvofiq bo‟lgandagina shkalaning bu tarzda darajalanishi aniq bo‟ladi. Qalqovichning ustki qismi qiya kesiklar tarzida ishlanadi, shu sababli qalqovich vertikal o‟q atrofida aylanadi. Qalqovich naycha ichida uning devorlariga tegmay aylanadi, bunda uning sezgirligi oshadi.
Tajriba va sanoatda shisha va metall korpusli rotametrlar chiqariladi. Metall korpusli rotametrlar shkalasiz o‟lchov asboblaridir.

Bu asbobning ishlash usuli harakatlanuvchi qalqovich massasi bilan asbobning oqim o'tish teshigida bosimlar farqi natijasida yuzaga keladigan kuch o'zaro muvozanatlashishiga asoslangan. Bunda o'tish teshigining yuzasi sarf qiymatiga qarab o'zgaradi, bosimlar farqi esa doimiy bo'ladi (o'zgarmaydi).
Bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich (rotometr).
a) qalqovichli royometr sxemasi; b) shisha trubkali rotometr sxemasi.
Rotometrning (bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich) sxemasi 31-rasmda keltirilgan. Asbobning o‟lchash qismi ichida qalqovich yoki porshen 2 joylahtirilgan vertical shisha trubka 1 dan iborat. Trubka orqali o‟tayotgan o‟lchanayotgan moddaning oqimi (suyuqlik yoki gaz) qalqovichni ko‟taradi. Qachonki trubka devorlari bilan qalqovich jismi orasidagi oraliq masofa ma‟lum o‟lchamga etganda, qalqovichga ta‟sir etuvchi kuchlar o‟zaro tenglashadi. Qalqovich esa sarf kattaligiga mos keladigan ma‟lum balandlikda to‟xtaydi.
Oqimda qo'yilgan qalqovichga o'lchanayotgan mahsulotning itarish kuchi F (N) ta'sir etib, u quyidagi formula orqali aniqlana