O’zbyekiston ryespublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Birinchidan, evolyutsiyaning hamma tashqi omillari bir-biri bilan o’zaro bog’liq, ulardan ba‘zilari esa biosfera bilan teskari aloqada.
Ikkinchidan «biosferaning antropogengacha evolyutsiyasi, chamasi asosan ikkita tashqi omilga – atmosfera tarkibiga ta‘sir etgan Quyosh radiatsiyasining o’zgarishiga va tektonik jarayonlarga bog’liq. Bundan tashqari, biosferaga boshqa kosmik omillar – katta meteoritlarning qulashi ta‘sir etgan bo’lishi mumkin» (Budiko 1982, 70-b.).
Uchinchidan, tektono-magmatik epoxa davrida va iqlimning o’zgarishi ekotizimlar va hayot evolyutsiyasi davriy yo’nalishini aniqladi.



7.10 Evolyutsiyaning yo’nalishi. SHunday qilib, biz yana bir marotaba evolyutsiyaning asosiy qonunlaridan biriga – evolyutsiyaning yo’nalish qonuniga yoki, aniqrog’i evolyutsiyaning orkaga qaytmasligi qonuniga astoydil yondashdik.
Birinchi bor hayotning qaytmaslik hodisalarini rivojlanishiga Ch.Darvin (.karang: uning 1952 yilda rus tilida chop etilgan «Proisxojdenie vidov» kitobi) e‘tibor berdi. U har xil jins va sinflarning turlari bir xil darajada o’zgarmaydi, xuddi shunday hammasi birdan o’zgarmaydi deb ta‘kidlagan. Biroq uzoq vaqt oralig’ida ushbu chegara doirasida hamma turlar o’zgaradi, bittasining o’zgarishi boshqasining o’zgarishiga va raqobatga olib boradi. Muhimi shundaki, bir marta yo’qolib ketgan tur, agar organik va noorganik hayotning atrofida barcha shart-sharoitlar takrorlanganda ham yana shunday tur paydo bo’lmaydi. Ushbu qoidaga oila va avlodlar ham amal kiladi. Yo’qolib ketgan guruhlar hech qachon qayta paydo bo’lmaydi.
Evolyutsiyaning orkaga qaytmasligi qonunini Lui Dollo (1857-1931) birmuncha batafsil asoslagan, u paleontologiyada paleekologik yo’nalishning asoschisi hisoblanadi. Bu qonun to’g’risida biz ikkinchi bobda to’xtalib o’tgan edik.

L.Dollo qonunining mazmuni shundan iboratki, organizm qisman bo’lsada, bir qancha avlodlari bosib o’tgan oldingi holatiga qaytishi mumkin emas.

L.Dollo rioya etgan Darvin nazariyasi teskari yo’nalishda va teskari tartibda qayta evolyutsion rivojlanishga so’zsiz amal qilishni istisno qiladi, madomiki eng kattasidan tortib, eng kichik organik va noorganik muhitda hamma hodisalarning evolyutsion rivojlanishini aniq takrorlanishi, muayyan guruhdagi organizmlar evolyutsiyasiga sabab bo’lishi aqlga sig’maydi.