O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

2-vazifa. Himoyalovchi platformani oqilona o‘zgartirish. 
Himoyachi  tomonidan  qaytaruvchi  platformani  joylashishidagi 
mo‘ljalini o‘zgartirmasdan turib ko‘chirishning eng tez va samarali usuli, 
nazariya  va  amaliyot  nuqtai  nazaridan ham quyidagilar:  qadam qo‘yish, 
egilish, tizzaga sirpangan holda tashlanish, yon tomonga yiqilish (ushbu 
tartib  o‘yinchining  yonidan  o‘tayotgan  to‘pgacha  bo‘lgan  masofaning 

---

139 
ortib borishi bilan belgilanadi) umbaloq oshib yelka yoki orqadan to‘pni 
qaytarish, to‘p himoyachidan uzoqroqda bo‘lganda mo‘ljallanadi. 
Qaytaruvchi  platformani  o‘zgartirish  usulini  tanlash  himoyachining 
yaqinidan  uchib  o‘tayotgan  to‘pgacha  bo‘lgan  masofa  bilan  aniqlanadi. 
“Oyoqdan oyoqqacha” tushadigan to‘plar ostida qaytaruvchi platformani 
o‘zgartirish  gavdani  bir  oyoqdan  ikkinchi  oyoqqa  o‘tkazib,  qadam 
qo‘ymasdan  turish  holatida  to‘p  qo‘l  balandligida  uchib  o‘tayotgan 
bo‘lsa  amalga  oshiriladi.  Boshqa  holatlarda  platformani  yoki  oyoqlarni 
to‘g‘rilagan  holda  yuqoriga  ko‘tarilish,  yoki  oyoqlarni  bukib,  ularni 
oldinga o‘tkazib, pastga tushirish kerak. 
Agarda  to‘p  oyoqlarning  tashqi  tomoni  yonidan  uchib  o‘tayotgan 
bo‘lsa yoki himoyachilarning oldida pastlashayotgan bo‘lsa, platformani 
qadam  qo‘yib  yoki  zarba  ta’siri  joyiga  engashgan  holda  ko‘chirish 
samarali bo‘ladi. 
Agarda  hujumchining  zarbasi  unchalik  “aniq”  bo‘lmasa  va  to‘p 
himoyachidan  ancha  uzoq  masofada  uchib  o‘tayotgan  bo‘lsa,  tizzada 
sirpanish  holatida  platformani  to‘p  bilan  uchrashish  joyiga  ko‘chirish, 
yon tomonga yoki to‘g‘riga siljish va qo‘llarni oldinga tutib turish kerak. 
Himoya  o‘yinidagi  ushbu  usul  ko‘proq  joyni  noaniq  tanlangan  hollarda 
(aniq  tanlanganda  hujumchini  urgan  to‘pi  to‘g‘ri  himoyachiga  kelib 
tushadi) qo‘llanilishi lozim.  
Tizzada sirpanish hisobidan himoyachi qaytaruvchi platformani to‘p 
ostiga  ko‘chirishga  ulgurmagan  hollarda,  u  platformani  tayanch 
maydonining  tashqarisiga  chiqarishga  va  qo‘lini uchish trayektoriyasiga 
qarshi  cho‘zishga,  keyin  yon  tomonga  yiqilish  holatiga  o‘tishga  majbur 
bo‘ladi.  Biroq,  himoyachi  yonga  yiqilish  holatida  ham  ikki  qo‘llab 
to‘pga  yeta  olmasa,  uni  bir  qo‘lda  intilish  usuli  qutqazishi  mumkin  – 
tirsakning  old  qismi  bilan  umbaloq  oshiriladi.  Uncha  katta  bo‘lmagan 
tezlikda  o‘tayotgan  eng  uzoqdagi  to‘plar  ayollar  voleybolida  xuddi  shu 
usulda yugurishdan so‘ng bilakning old qismi bilan (ayrim hollarda kaft 
bilan) umbaloq oshib qabul qilinadi. 
Erkaklar  voleybolida  bunday  vaziyatlarda  ko‘krak  bilan  yiqilib 
sirpanishdan  foydalaniladi,  to‘p  esa  barmoqlarning  orqa  tomoni  bilan 
qaytariladi.  Mexanika  nuqtai  nazaridan  ushbu  o‘yin  usuli,  to‘pni 
umbaloq  oshib  qaytarishga  qaraganda,  kamroq  samaralidir.  Yetkazib 
berish  sifati  esa  ancha  yuqori  bo‘ladi,  chunki  to‘p  qo‘lning  yumshoq 
yuzasi  bilan  ancha  katta  maydonda  qaytariladi.  Amaliyot  shuni 
ko‘rsatadiki,  ko‘krak  bilan  yiqilish  usulining  yana  bir  kamchiligi 
himoyada  to‘pni  qabul  qilishning  boshqa  usullarini  cheklab  qo‘yadi  – 

---

140 
ko‘pincha  ularning  o‘rnida  qo‘llanilishidir.  Himoyada  o‘ynashning 
samaraliroq va oqilona usullarini batafsilroq ko‘rib chiqamiz.