O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Tayanch iboralar 
Attika, akropol, Ioniy, fil, Fratriya, areopak,
Ferziy, yevpatridlar, geomor, demiurk, arxont,
Kilon, Drakon, Solon, pentakosimedimn, medimn,
suvoriylar, zevgit, fet’, goplit, Bule, gelieya
Pisistrat, Tiraniya, Gomer, Demos, Klisfen,
Gippey, Gipparx.
 
 
Tavsiya etiladigan adabiyotlar 
Каримов И. А. Тарихий хотирасиз келажак 
йук. Тошкент 1998. 
Бойназаров Ф. А. Кадимги дунё тарихи.
Тошкент 2004. 
Гомер. Илиада (любое изд.). 
Гомер. Одиссея (любое изд.). 
Андреев Ю. В. Раннегреческий полис. Л., 
1976. 

---

571 
История древнего мира/Под ред. И. М. 
Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. 
Свенцицкой. М., 1983, т. I, лекция 16.
 
 
Asosiy sanalar 
Er. avv. VII asrning 30-yillarida zodagon Kilon 
tomonidan hokimiyatni
bosib 
olishga 
urinib 
ko’rgan 
Er. avv. 622-yil Arxont
Drakon
tomonidan og’zaki
qonunchilikni
yozma 
to’plamga kiritilishhi,
urug’
zodagonlarining 
hokimiyatni
bo’shattirlishi 
Er. avv. 594-yil arxont 
vazifasiga
saylangan
kambag’allashgan 
yevpatrid shoir Solon
islohot o’tkazgan 
Er. avv. 560-yil hokimiyatni Pisistrat 
o’z qo’liga oldi 
Er. avv. 527-yil Pisistratning vafot 
etishi 
Er. avv. 509-507-yillar Klisfen yangi islohot 
o’tkazdi 

---

572 
Mustaqil ish mavzulari 
Solon va Klisfen islohotlari 
Yunona - davlat qurilishi (er. avv. V asr) 
Polis - davlatda fuqaro 
Polisning iqtisodiy hayoti 
Reyting savollari 
1. Afina fuqarolarini 
qarz evaziga qul 
qilishga kim chek 
qo’ydi? 
A)
Klisfen 
B)
Pisistrat 
C)
Solon 
D)
Kilon 
E)
Demosfen 
2. Afinada fuqarolik 
ishlari bo’yicha oliy 
appelyatsiyani qaysi 
tashkilot 
amalga 
oshirgan? 
A)
gemey 
B)
oliy sud 
C)
xo’jalik sudi 
D)
arxontlar sudi 
E)
strateglar 
qo’mitasi 
3.Siyosiy huquqlarni 
mulk 
tsenziga 
asoslanib 
amalga 
oshirilgach, Afina 
fuqarolari 
necha 
toifaga ajratilgan? 
A)
3 ta 
B)
4 ta 
C)
6ta
D)
7ta 
E)
2ta 
4.
Afina 
aholisini 
ikkinchi toifasi qanday 
nomlangan? 
A)
suvoriylar 
B)
gippeylar
C)
fetlar 
D)
zevgitlar 
E)
a va b 
5.
Shahar - davlatlar 
(polislarni) boshqarish 

---

573 
huquqidan 
kimlar 
chetlatildi? 
A)
fetlar 
B)
arxontlar 
C)
areopag 
D)
gippeylar 
E)
to’g’ri javob 
yo’q 
6.
Afina 
davlatida 
ma’muriy-hududiy 
islohotni 
kimlar 
amalga oshirdilar? 
A)
Solon 
B)
Demosfen 
C)
Klisfen 
D)
Pisistrat 
E)
Kilon 
7. 
Dastlab Attika 
aholisi qayerda 
yashadi? 
A) kichik shaharlarda 
B) kichik qishloqlarda 
C) katta shaharlarda 
D) dala va vodiylarda 
8. Attikada yunon 
tilining 
ioniy 
shevasida
so’zlashadigan 
qabilalar 
necha
guruhga bo’lingan? 
A) 4 guruhga 
B) 3 guruhga 
C) 2 guruhga 
D) 5 guruhga 
9. Gomer davrida 
Attika aholisini kimlar 
boshqargan? 
A) attikaliklar 
B) basileylar 
C) Solon 
D) oqsoqollar 
10.Afina 
aholisini
birlashtirgan Terziy 
nimaga ko’ra aholini 3 
guruhga bo’lgani 
to’g’risida ma’lumot 
beradigan manba? 
A) Gerodot asarlarida 
B) Iliada va Odisseya 
asarlarida 
C) afsonaga ko’ra 
D) qadimgi yozma 
manbalarga
ko’ra 
11.
Qaysi davrda 
xo’jalik va xususiy 

---

574 
mulkchilikni
rivojlanishi 
natijasida
yevpatridlar 
basileylarning 
huquqini asta-sekin 
cheklay boshladilar? 
A)
er. avv. VIII asr 
davomida 
B)
er. avv. VI asr
davomida 
C)
er. avv. IV asr 
davomida 
D)
er. avv. III asr 
davomida 
12.
Afinada er. avv. 
VIII 
asrdan
hokimiyatni 
yevpatridlar orasidan 
chiqqan har yili 
saylanadigan nechta 
arxont 
boshqara
boshladi? 
A) 7 arxont 
B) 8 arxont 
C) 9 arxont 
D) 1 arxont 
E) to’g’ri javob yo’q. 
13.
Yil davomida 
arxont 
vazifasini
bajargan 
yevpatridlar yangi 
saylanganlarga 
o’rnini bo’shatib 
berib, o’zlari qanday 
vazifani bajarganlar? 
A)
aeropakning 
umrbod a’zolari 
B)
moliya va sud 
ishlarida rais 
C)
oqsoqolllar 
kengashining a’zosi 
D)
hech qanday 
lavozimga 
14.
Areopag 
nechanchi asrlarda
urug’ a’zolarning 
eng 
obro’li 
hokimiyati edi? 
A)
er. avv. VIII-VI 
asrlarda 
B)
er. avv. VIII-VII 
asrlarda 
C)
er. avv. III-II 
asrlarda 

---

575 
D)
er. avv. V-III 
asrlarda 
15.
Nechanchi asrda 
Attikada ijtimoiy-
siyosiy 
vaziyat 
keskinlashib ketdi? 
A)
er. avv. III 
asrning I yarmida 
B)
er. avv. IV 
asrning II yarmida
C)
er. avv. VII 
asrning II yarmida 
D)
er. avv. VII 
asrning I yarmida 
16.
Arxont Drakon 
tomonidan qachon 
og’zaki 
qonunchilikni
yozma to’plamga 
keltirilib 
urug’ 
zodagonlarini
hokimiyati 
zaiflashtirilgan? 
A)
324-yilda 
B)
804-yilda 
C)
621-yilda 
D)
622-yilda 
18. Er. avv. 594-yilda
arxont 
vazifasiga 
saylangan 
kambag’allashgan 
yevpatridlardan…. 
A) shoir Solon 
islohotlar o’tkazdi 
B) Drakon qonunlari 
qabul qilindi 
C) Attika Afinadan 
ajralib chiqdi 
D) qullik bekor qilindi 
19. Kimning islohoti 
bo’yicha qarzi uchun
qul qilingan dehqonlar 
qullikdan 
ozod 
qilingan? 
A) Solonning 
B) Drakonning 
S) oqsoqollar kengashi 
qarori bilan 
Dd) Pisistratning 
20. Kim Attikadan 
chetga tovar g’alla 
chiqarishni taqiqladi? 
A) Drakon 
B) Afina oqsoqollari 
C) Solon 

---

576 
D) Gippey 
21. Attikadan g’alla 
chiqarishni taqiqlash 
natijasida chetga qaysi 
mahsulotlarning 
eksporti kuchaydi? 
a) zaytun moyi va vino 
b) vino va uzum 
sharbati 
c) g’alla va arpa 
d) a va c javoblar 
to’g’ri 
22. I toifaga g’alla, 
zaytun moyi va 
vinodan keladigan bir 
yillik daromad necha 
yuz medimn bo’lishi 
shart edi? 
A) 600 medimn 
B) 700 medimn 
C) 500 medimn 
D) 100 medimn 
23. Kimlar yengil 
qurollangan
jangchilarni va harbiy 
flot 
matroslarini 
tashkil qilgan? 
A) 
pentakosiomedimnlar 
B) suvoriylar 
C) zevgetlar 
D) fetlar 
24. Solon davrida 
sudyalar kimlardan 
saylangan? 
A) barcha fuqarolardan 
B) faqat harbiy 
amaldorlardan 
C) oqsoqollardan 
D) oliy tabaqa 
kishilaridan 
25. Er. avv. 560-yil 
atrofida zodagonlardan 
kim hokimiyatni bosib 
oldi va o’zini tiraniya 
shaklidagi hokimiyatni 
o’rnatdi? 
A) Solon 
B) Drakon 
C) Pisistrat 
D) oqsoqollar 
26. Klisfen qachon 
yangi 
islohotlar 
o’tkazdi? 

---

577 
A) er. avv. 509-507-
yillarda 
B) er. avv. 501-499-
yillarda 
C) er. avv. 517-511-
yillarda 
D) er. avv. 540-502-
yillarda 
27. Attika urug’chilik 
tashkiloti 
o’rniga 
nechta yangi hududiy
filga bo’lindi? 
A) 8 ta 
B) 4 ta 
C) 10 ta 
D) 9 ta 
28. Afinada xalq 
yig’ini nima deb 
atalgan? 
a) eklessiya 
b) tuliya 
c) senat 
d) kengash 
e) agora 
29. Er. avv. VI asr 
boshlarida Afinada 
kimning tiraniyasi 
o’rnatildi? 
A) Pisistrat 
B) Klisfen 
C) Gelon 
D) Dionisiy 
E) Drakon 
30. Afinada fuqarolik 
huquqiga 
ega 
bo’lmagan toifalarni 
ko’rsating? 
A) perieklar 
B) meteklar 
C) qullar 
D) suvoriylar 
E) A, B va C 
31. Afinada kimning 
farmoyishi 
bilan 
mashhur Gomerning 
dostonlari 
yozib 
olindi? 
A) Pisistartning 
B) Klisfenning 
C) Diodorning 
D) Aristotelning 
E) Isokratning 
32. Er. avv. 509-507-
yillarda 
Afinada 
islohot 
o’tkazgan 
arxontni ayting? 

---

578 
A) Klisfen 
B) Solon 
C) Drakon 
D) Likurt 
e) Gippey 
33. Ostarkizm tamoyili 
qaysi islohot natijasida 
paydo bo’ldi? 
A) 
Kloisfen 
islohotlaridan keyin 
B) 
Solon 
islohotlaridan keyin 
C) 
Demosfen 
islohotlaridan keyin 
D) 
Alkey 
islohotlaridan keyin 
E) to’g’ri javob yo’q 
 

---

579 
Er. avv. V asr klassik Yunonistoni
Afina dengiz ittifoqi 
Er. avv. V asrda yunon dunyosining siyosiy va 
madaniy hayotining markazi Kichik Osiyo va Egey 
orollaridan Bolqon Yunonistoniga ko’chdi. Yunon 
viloyatlari ichida Attika viloyatining roli oshdi. 
Arxaik davridan so’ng Yunonistonda siyosiy 
jihatdan kuchli o’zgarishlar yuz berdi. Er.avv. VI asr 
oxirida Sharqda qudratli Ahamoniylar davlati 
shakllandi va Yunon dunyosiga o’zining madaniy 
siyosiy ta’sirini otkaza boshladi. Er.avv. V asr oxirida 
forslar Kichik Osiyodagi barcha yunon chaharlari va 
Lidiya podsholigini bosib oldilar. Forslar 
Yunonistonni ham o’z ta’sir doirasiga olishga harakat 
qildilar. Fors qo’shinlari bir necha bor continental 
Yunonistonga bostirib kirdilar (er.avv. 495, 490 y) 
Yunon polislari forslarga nisbatan turli munosabatda 
bo’ldilar. Fessaliya va Beotiya forslarga do’stona 
munosabatda bo’ldilar. Sparta va Afina esa forslarga 
qarshi yunon shaharlari ittifoqini tashkil qildilar. Er. 
avv. 481 yil yunon shahar davlatlari Ellin ittifoqini 
tuzdilar. Dastlab ittifoqda Sparta etakchi rol o’ynaydi. 
Sparta vakili uning ishiga rahbarlik qildi. Lekin 
forslarga qarshi harbiy harakatlarda asosan flot hal 
qiluvchi o’rin egallar edi. Sparta o’zining flotiga ega 

---

580 
bo’lmaganligi sababli, ittifoqda etakchi o’ringa da’vo 
qila olmas edi. Spartaliklardan rahbarlikni olish uchun 
Ioniya orollarining Afinaga yordam so’rab murojaat 
qilishi bahona bo’ldi. Afina atrofida bir necha yunon 
shaharlari birlashib, yangi siyosiy kuch birinchi Afina 
ittifoqini vujudga keltirdilar. Shu vaqtdan boshlab 
Sparta va Afina ittifoqchilari o’rtasidagi raqobat er. 
avv. V asrda Yunonistondagi voqealar rivojiga hal 
qiluvchi ta’sir o’tkazdi. 
Afina ittifoqi tez orada mustahkam, uyushgan 
kuchli tashkilotga aylandi. Ittifoqning barcha 
qatnashchilari to’la huquqli bo’lib,uning xazina Delos 
orolidaagi Apollon ibodatxonasida joylashgan edi. 
Ittifoqchilar kengashiga har bir azo davlat bittadan 
vakil yubordilar. Afina Arxesy ittifoqi mablag`i 480 
talant hajmida deb belgilanib,har bir ittifoqchi davlat 
umumiy xazinaga a’zolik to’lovi (foros)ni amalga 
oshirar edilar. Ittifoq ichida Afinaning harbiy-siyosiy 
va savdo mavqei kuchayib ketdi. Barcha ittifoqchi 
yunon shaharlari o’zlarida Afina tosh- tarozisi va 
o’lchov birliklarini joriy qildilar, umumiy xazina 
Delosdan Afinaga ko’chirildi.
Afinaliklar ittifoqchilarning to’lov badali hisobiga 
Afinada mashxur Propiley va Parfenonni qurdilar. 
Afinaning bunday suistemolligi ittifoqchilarning 
norozilik chiqishlariga sabab bo’ldi. Ittifoqchilarning 
chiqishlari Afinaliklar tomonidan qattiq jazolandi. 
Masalan,jazolangan Tasos Afinaga o’zining barcha 

---

581 
kemalarini berishga, devorlarini buzishga, tovon 
to’lash va eski a’zolik badalini to’lashni davom 
ettirishga majbur bo’ldi. Plutarxning yozishicha 
“Ittifoqchilar xiroj to’lovchilar va qullarga 
aylandilar”. Afina o’z ta’sir doirasini yunon 
dunyosida muntazam ravishda kengaytirishda Spartani 
qarshiligiga uchradi. Forslar bilan umumiy g’alabadan 
keyin har ikki davlat o’rtasidagi raqobat keskinlashdi.
Forslar Egey dengizidan siqib chiqarildi, u yana 
“Yunon Quli” bo’lib qoldi. “Kalliy” sulx shartnomasi 
(er.avv.447 y) dan so’ng forslarning dengiz floti Egey 
dengiziga kirishdan maxrum bo’ldi. Eron quruqlikdagi 
qo’shinlarini Kichik Osiyo qirg’og’idan uzoqda 
saqlab turish majburiyatini oldi. 
Yunon-fors urushlaridan so’ng Afinadagi keskin 
siyosiy kurash natijasida radikal – demokratik kuchlar 
Perikl boshchiligida g’olib chiqdilar. Periklgacha 
Efial’t isloxot o’tkazib, zodagonlar areopagining 
siyosiy mavqeini yo’qga chiqardi. Areopag ixtiyorida 
faqat qasddan odam o’ldirish va diniy an’analarga 
qarshi jinoyatlarni ko’rib sud qilish vazifalarigina 
qoldi xolos. Areopagning siyosiy funksiyalari Klisfen 
joriy qilgan 500 lar kengashi va gelieyaga berildi. 
Xalqaro savdodan manfaatdor bo’lgan Afina 
savdogar hunarmandlari va dengizchilari Afinani 
Yunon shaharlari ustidan etakchiligini 
mustahkamlashni talab qildilar. Ular ittifoqchilarga 
nisbatan qat’iy qattiq siyosatni, Afinaning yunon 

---

582 
dunyosiga boshchilik qilishiga qarshi turadigan har 
qanday kuchlarga qarshi keskin kurash olib borishni 
talab qildilar. Afinada Kaeon tiraniyasi tugatilgandan 
so’ng demokratik harakat Afina siyosiy hayotida 
etakchi o’ringa chiqdi. 500 lar kengashining tasiri
kuchaydi. Bu kengashda axolining kambag’al 
tabaqalarining ishtiroki uchun imkoniyatlar yaratildi. 
Gelieda sudyalik vazifasini bajarish uchun yoki 500 
lar kengashiga a’zolik uchun ish haqi to’lashni joriy 
qilinishi hatto kambag’allarga ham qura tashlash yo’li 
bilan saylanadigan 5 ming sudyadan biri bo’lishi 
imkoniyatini berdi. Shahar axolisining o’rta qatlami 
zevgitlarga arxont vazifasini bajarishga ruxsat berildi. 
Tashqi siyosatda Afina yunon dunyosiga hukmronlik 
qilish uchun faol harakat qildi Afinaning qo’shni 
viloyatlarga taziyqi kuchayib Sparta bilan urush 
harakatlari olib borildi. Er. avv. 445 yil Sparta bilan 
30 yil muddatga tinchlik shartnomasi imzolandi. 
Ammo tinchlik 14 yil davom etib keyin uzoqqa 
cho’zilgan urush barcha yunon shaharlarini 
zaiflashtirgan Peloponnes urushi boshlanib ketdi. 
Urush 27 yil davom etib ko’pgina shaharlar vayron 
bo’ldi. 10 minglab kishilar qurbon bo’ldilar. Urf 
odatlar, qonunlar paymol qilindi. Yunon dunyosi 
shundan so’ng tushkunlikka yuz tutdi.