O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Qadimgi Elam 
Er. avv. VII-VI ming yilliklarda g`arbiy Eronda
dehqonchilik bilan shug`ullanadigan o’troq va 
ko’chmanchi chorvador qabilalar er.avv. VI-V
ming yilliklarda Eronning boshqa hududida tarqaladi. 
Er. avv. III ming yillik boshlarida janubiy-g`arbiy 
Eronda Elamtu (Bobil va osur tilida «mamlakat») 
yoki Elam ilk davlat birlashmasi shakllanadi. Elam 
Mesopotamiya hamda shimoliy va sharqiy Eron bilan 
bog`langan Korun va Kerxa daryolari vodiylarida 
joylashgan. Suza shahri poytaxtga aylandi. Elam
davlati er.avv. XXIV-XXII asrlarda Akkad 
podsholigiga bevosita qaram bo’ladi.
Er.avv. XXII asr boshlarida Elam mustaqil
davlatga aylanadi. Podsho sukkalmax («buyuk 
elchi») unvoni bilan Suzadan turib davlatni 
boshqargan. Davlatni boshqarishda yordam bergan 
podshoning kenja ukasi sukkalom («elchi») deb
atalib, Simash (elam tilida Nishanki) shahrini 
qarorgoh qilib, Elam va Simashni boshqargan. Kichik
viloyatlarni «otalar» («adda») boshqarganlar.
Hukmdor dunyodan o`tgach, uning o’rniga 
podshoning ona urug`idan jiyani yeki singlisini o’g`li 
taxtga o’tirgan. Elam podsholari oilasida bo’lgusi 
hukmdorlar o’z singillari bilan turmush qurganlar 

---

338 
(levirat). Podsho vafot qilgach uning ukasi akasini 
beva ayoliga uylanib, podsho bo’lish huquqiga ega 
bo’lgan.
Er. avv. XIV asrdan - er. avv. XII asrlarigacha 
Elam Bobilga qaram bo’ladi. Elam er. avv. 1155 
yildan-er. avv. 1115 yillarda o’z mustaqilligini qayta
tiklaydi. Elam er. avv. VII asrdan boshlab, Bobil
bilan ittifoqda Osuriyaga qarshi faol ko’rashadi. Er. 
avv. 549-yilda forslar Elamni bosib oladilar.
Midiya podsholigi (er. avv. VII-VI
asrlar) 
Midiya shimoliy–g`arbiy Eronda joylashgan edi. 
Mamlakatning g`arbiy qismi Zagros tog`i hududi 
bo’lib, keyinchalik Midiya Atropatenasi deb atalgan.
Atropatenadan sharqda Midiyani tekislik qismi 
joylashgan. Er. avv. III–II ming yilliklarda bu 
hududlarda kassit, kutiy, xurrit tillarida
so’zlashadigan o’troq va ko`chmanchi chorvadorlar 
yashaganlar.
Er. avv. VII asrda g`arbiy Eronda ilk siyosiy
birlashmalar paydo bo’ladi. Shunday birlashmalardan 
biri Manna podsholigi edi. Er. avv. 672-yilda midiya
qabilalari yo`lboshchi Kashtariti boshchiligida 
Osuriyaga qarshi qo’zg`olon ko`taradilar. Er. avv. 
671-yilda midiyaliklar o’z hududlarining g`arbiy
qismidan osuriyaliklarni haydab chiqarib, mustaqil 
davlat tuzganlar. Kashtariti sekin-asta Midiya 

---

339 
qabilalarini birlashtiradi. Er. avv. VII asr o’rtalarida
Midiya qadimgi sharqda kuchli davlatga aylanadi. Er. 
avv. 625-yil Kashtaritining o’g`li Kiaksar skiflarning
bosqinini bartaraf qilib, barcha midiya qabilalarini 
birlashuvini to’liq tugallaydi va poytaxti Ekbatana 
bo’lgan yagona davlat tuzadi. U qurol turlari bo’yicha 
(nayzabardorlar, kamonchilar, otliqlar) bo’lingan
muntazam qo’shin tuzadi. Shundan so’ng, Midiya 
raqibi Osuriyaga qarshi dastlab o’zi, keyin Bobil 
bilan ittifoq bo’lib kurash boshlaydi. Er. avv. 612-yil 
avgustida Midiya va Bobil qo’shinlari Osuriyaning
poytaxti Nineviyani yer bilan yakson qiladilar. Er. 
avv. 609-yilda ular Xarran shahrida osur qo’shinlari 
qoldiqlarini tor-mor qilganlar. Midiya shimoliy
Mesopotamiya va Xarran viloyatini, janubda fors, 
Kaspiy dengizini janubi-sharqidagi Parfiya va 
Girkaniyani bosib oladi. Er. avv. 593 yilda 
midiyaliklar Urartu, skif davlatlarini Sakasena va 
Mannani o’ziga qo’shib oladi. Er. avv. 585-550-
yillarda podsholik qilgan Astiag davrida Midiya katta 
va qudratli davlatga aylanadi. Bu vaqtda Elam ham 
qo’shib olinadi. Er. avv. 550-yilda Midiyaga qarshi 
forslar qo’zg`olon ko`tarib, uni bosib oladilar.