Өзбекстан Республикасы

 
4.3. Sóylew intonaciyasın úyreniwdiń eksperimental-fonetikalıq usılları 
1. Intonaciya latınsha sózden alınǵan bolıp, sóylewdiń sintaksislik mánilerin 
hám ekspressiv-emocional boyawların ańlatıw ushın xızmet etiwshi ritmlik-
melodikalıq tárepin bildiredi. Ses hám dawıstıń bálent-pásligi de intonaciya menen 
baylanıslı. Intonaciyanıń quramlıq elementleri qatarına 
sóylew melodikası, sóylew 
ritmi, sóylew intensivligi, sóylew tempi, logikalıq pát, sózlik pát
sıyaqlılar 

---

56 
kiredi. Intonaciyanıń quramlıq elementleriniń barlıǵı bir-biri menen tıǵız baylanısta 
bolıp, pátli hám pátsiz, sozımlı hám qısqa buwınlardıń izbe-iz keliwi, dawıs tonı, 
sóylew taktın pát járdeminde ajıratıw sıyaqlı akustikalıq-artikulyaciyalıq, 
fonetikalıq-sintaksislik wazıypalardı ózinde birlestiredi. Intonaciyanıń bunday 
qásiyetlerin keyingi jıllarda arnawlı ekspermental-fonetikalıq usıllar járdeminde 
izertlewge de ayrıqsha itibar berilmekte.
2. Ulıwma, intonaciyanı anıq fizikalıq qásiyetlerge iye bolǵan akustikalıq 
qubılıs sıpatında hám esitiw arqalı qabıl etiletuǵın ózine tán struktura sıpatında 
úyreniw múmkin. Eksperimental-fonetikalıq usıllar járdeminde intonaciyanıń 
kommunikativ, mánilik, auditiv hám akustikalıq quramı izertlenedi. Máselen, 
intonaciyanı kommunikativ analizlewge xabar, soraw, buyrıq hám úndew gápler 
kommunikativ túrleriniń klassifikaciyasın belgilew hám tekseriwdiń eksperimental 
materialın dúziw ushın qanday da bir tiykar tabıw maqsetinde olardıń áhmiyetli 
kommunikativ táreplerin anıqlaw kiredi. Sonıń menen birge, kommunikativ analiz 
tańlap alınǵan eksperimental materialdıń izertlenip atırǵan til sistemasına 
muwapıqlıq dárejesin de anıqlaydı. Máselen, 1. Qadaǵalawshı tamashagóylerge 
múrájat qıldı: - Kesh qalıpsızlar-ǵo!