40
islep shıg’arıwdı konversiyalaw; -jerdi diyqanlarg’a tarqatıp beriw; -ma’mleket
ta’repinen barlıq obligatsiyalardı xalıqtan satıp alıw; -bank kreditlerin qısqarttırıw;
-xalıqtın’ amanat kassalarındag’ı pullardı muzlatıp qoyıw; -zıyan ko’rip
islep
atırg’an ka’rxanalardı jabıw; -sotsiallıq turmıstı demokratiyalastırıw h’.t.b.
Bul reformalar Yaponiya sotsial rawajlanıwının’ o’zine sa’ykes da’stu’riy
printsiplerin dıqqatqa alg’an h’alda basqıshpa-basqısh a’melge asırıp basladı.
Yaponiyada jumısshı ku’shi bazarı o’zinin’ qa’siyetine iye. Ol jerde xızmetshiler
bir o’mirge jallanadı. Bul bolsa keleshekke isenimdi qa’liplestiredi. Yapon
jumısshıları pensiyag’a shıqqang’a shekem jumıs penen ta’miynleniw kepiline iye.
Biraq bir jumıs ornınan ekinshi jumıs ornına ko’shiw, a’sirese, ma’rtebe, lawazım
tekshelerine ko’teriliw imkaniyatı ju’da’ h’a’m sheklengen.
«Yaponiyada kapitalist jumısshını emes, ba’lki jumısshı kapitalist-menenjerni
jallaydı. Bul jerde basshı jumısshı menen ten’be-ten’. Yaponiya jumısshıları
ka’rxana ma’plerin o’zinin’ shaxsıy ma’pinen ustin qoyadı. Miynet resurslarının’
bo’listiriliwi jumıs beriwshiler menen ka’siplik awqamlarının’ ma’sla’h’a’tleri
tiykarında a’melge asırıladı. Yapon ekonomikasın basqarıw sistemasındag’ı
a’jayıbatının’ biri a’ne usı»
29
.
Yaponiya korporatsiyaları tek g’ana o’zinin’ paydaların maksimallastırıwg’a,
sonın’
menen birge, o’zinin’ bazarın rawajlandırıwg’a, qol astında islep
atırg’anlardın’ pa’rawanlıg’ın asırıwg’a ko’birek dıqqat qaratadı. Na’tiyjede bar
texnologiya h’a’m qattı ta’rtipke iye bolg’an ja’ma’a’t ja’rdeminde ba’sekiles
o’nimlerdi kem jumsap ko’birek islep shıg’arıwg’a h’a’m kemirek bah’ag’a
satıwg’a erisedi.
İs h’aqısın asırıp barıwdı kepillegen firmalar o’zinin’ jumısshıların jan’alıqqa
umtılıwg’a, na’tiyjeli miynet qılıwg’a shaqıradı. Yapon a’jayıbatının’ tiykarg’ı
deregi miynetsu’ygishlik bolıp esaplanadı. İslep shıg’arıwda h’esh
qanday dem
alıslar joq. Jumıs ornınan ketip qalıw, jaramsız o’nimlerdi islep shıg’arıw olardın’
oyına da kelmeydi. Jumısshılar bir jılda 2140 saat isleydi. Bul AQSh jumısshıları
29
Қараңыз: Ё.Абдуллаев. Бозор иқтисодиѐти асослари. Т., 1997.й.133-бет.
41
isleytug’ın jumıs saatınan 290 saatqa, Germaniya h’a’m Frantsiya jumısshıları
isleytug’ın saatlardan bolsa 640 saatqa ko’p.
Yaponiyada ko’birek azıq-awqat h’a’m elektrotexnika o’nimlerin islep
shıg’arıwg’a, sonday-aq infrastrukturasın rawajlandırıwg’a u’stinlik beredi. Yapon
ta’jiriybesi- ja’rdem en’ da’slep texnologiya ta’repinen, son’ bolsa basqarıw
sistemasın jetilistiriw tarawında bolıwın maqul ekenligin da’liylleydi.
Xosh,
O’zbekistanda bazar qatnasıqların rawajlandırıwda «Yapon
a’jayıbatı»nın’ qaysı bir ta’replerin alıw orınlı. Bulardın’ qatarına to’mendegilerdi
kiritiw mu’mkin:
-qattı intizam, joqarı da’rejedegi miynet o’nimdarlıg’ı;
-innovatsiyag’a, jan’alıqqa umtılıw;
-ja’miyettin’, ka’rxana ma’plerin shaxsıy ma’pten u’stin qoyıw;
-joqarı isbilermenlik, erisilgen na’tiyje menen qanaatlanıp qalmaslıq;
-ba’sekiles o’nimdi islep shıg’arıwdı o’zimnin’ parızım dep biliw, ishki h’a’m
sırtqı bazardı ajıratpawshılıq;
-5(bes) «S»g’a qattılıq penen a’mel qılıw, yag’nıy:
-Seyri- birlesiw.
-Seyton- pa’klik.
-Seyso- tazalıq.
-Seykets- a’dep-ikramlılıq.
-Sitsuks- intizam, ta’rtip.
-ilimiy - a’meliy jumıslar h’a’m jan’alıqlardı sıylıqlaw;
-makroekonomikalıq ko’lemde «optimal biznes» rejesin islep shıg’ıw;
-h’a’r ayda du’ziletug’ın buxgalteriya esabı;
-«tovar yaki xızmettin’ o’zi-o’zi ushın so’ylesin» uranı;
- Yaponiya xalqının’ miynetsu’ygishligi. Ol jerde miynet dem alısı mu’ddeti
tiykarınan bir h’a’pteden aspaslıg’ına
qaramastan, jumısshılar dem alıwg’a
asıqpaydı.
42
-Yapon jumısshılarına jaslıqtan baslap bir firmag’a tiyisliligi ushın maqtanısh
etiw sezimi sin’diriledi.Sol sebepli, olar o’zlerinin’ firmalarının’ ataq-abırayı ushın
bilim h’a’m talantların ayamaydı.
-h’a’zirden keleshegin jaratıp atırg’an firmalardın’ ju’da’ ko’pligi (Panasonik)
-ma’mlekettin’ intelektual potentsialın ma’mlekettin’ birinshi baylıg’ı dep
qaraydı.
Yaponiyada isbilermenlerge ken’ jol ashıp berilgen. Olardın’ bay bolıp ketiwi
qattı qadag’alaw astına alınbaydı. Yaponiya o’z xalqının’ ruwxıylıq da’rejesinin’
joqarılıg’ına, milliy ma’plerin shaxsıy ma’plerden u’stin dep biliwlerine, xalıqtın’
ma’mleket pa’rawanlıg’ı ushın qa’legen waqıtta h’a’r qanday mobilizatsiyalarg’a
tayar turıwına qattı isenedi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
