Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

3. Turistik kompaniyada ǵárejetlerdi esapqa alıw
Turistik kárxanalar, islep shıǵarıw quralları hám basqa mulkka iyelik formasına qaramastan, ǵárejetlerdi esapqa alıw principleri tiykarında isleydi, yaǵnıy óz qarjları esabınan. Basqasha etip aytqanda, eger kárxana paydasız hám tólewge uqıpsız bolıp qalsa, ol ózin ózi tamamlawı kerek, sebebi na mámleket, na basqa qandayda bir ekonomikalıq organ óz minnetlemeleri ushın juwapker emes, onıń qarızları ushın juwapker emes.
Ǵárejetlerdi esapqa alıw - bul ekonomikalıq iskerliginiń ǵárejetleri hám nátiyjelerin naq pul menen almastırıwǵa, ǵárejetlerdi óz dáramatları menen orawǵa tiykarlanǵan nátiyjeli ekonomikalıq basqarıw usılı.
Ǵárejetlerdi esapqa alıw principleri tómendegilerden ibarat:
• kárxananıń ekonomikalıq ǵárezsizligi;
• ózin ózi támiyinlew hám rentabellik;
• ekonomikalıq mápdarlıq ;
• ekonomikalıq juwapkerlik;
• rublni basqarıw.
Ámelde xojalıq esabı quramalı esap -kitap sisteması bolıp tabıladı. Atap aytqanda, jańa sayaxatshılıq kompaniyası yamasa ámeldegi bolǵan kompaniya quramındaǵı strukturalıq bólindi barlıq ǵárejetlerdi, sonday-aq mıynet haqın qoplaydigan hám payda keltiretuǵın tárzde óz programması hám qollap-quwatlawın esaplawı kerek. Bunnan tısqarı, turistik kárxananıń ǵárejetler esabı kárxana xızmetkerleri, bólimleri hám basqarıw xızmetlerin ortasındaǵı munasábetler sistemasın óz ishine aladı.
Ǵárejetlerdi esapqa alıw principlerin ámelge asırıw tómendegilerdi názerde tutadı:
• hár bir bólimdiń huqıq hám minnetlemelerin tártipke salıw ;
• olarǵa zárúr operatsion hám ekonomikalıq ǵárezsizlikti támiyinlew;
• bólindilerge tiyisli tapsırmalardı belgilew;
• bólimler xızmetkerlerin materiallıq xoshametlew sistemasın jaratıw ;
• ekonomikalıq juwapkerlik sistemasın rawajlandırıw ;
• ekonomikalıq iskerlik nátiyjelerin esapqa alıw hám islep shıǵarıw resurslarınan paydalanıwdı baqlawdıń isenimli sistemasın shólkemlestiriw.
4. Turizmni rawajlandırıw ushın litsenziyalaw
Turistik (turoperator) iskerlikti litsenziyalaw Ózbekstan Respublikası Turizmni rawajlandırıw mámleket komitetiniń aymaqlıq basqarmalarına hám turizmni rawajlandırıw bólimlerine ótkerildi Turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqına litsenziya alıw ushın hújjetlerdi usınıw (turoperator) iskerligi Mámleket xızmetlerin orayları yamasa Birden-bir ınteraktiv mámleket xızmetlerin portalı arqalı ámelge asıriladı.
Turistik iskerlikti litsenziyalaw Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesiniń 2017 jıl 6 apreldegi 189 -sanlı sheshimine muwapıq, Ózbekstan Respublikası Turizmni rawajlandırıw mámleket komiteti tárepinen ámelge asıriladı.
Litsenziya dawageri belgilengen tártipte Ózbekstan Respublikasında dizimnen ótken, litsenziyalaytuǵın organǵa turizm iskerligin ámelge asırıw huqıqına litsenziya alıw tuwrısında arza menen shaqırıq etken yuridikalıq shaxs bolıwı múmkin.
Turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqına litsenziyalar turistik sayaxattı shólkemlestiriw boyınsha xızmetler, sonday-aq bron qılıw, turar jay, transport, awqatlanıw, sonıń menen birge, rekreatsiya, ekskursiya hám basqa xızmetlerdi kórsetiwshi litsenziya talabanlarına shártnama shártlerine muwapıq beriledi. Turistik xızmetlerdi kórsetiw. Usınıń menen birge, ekskursiya xızmetlerin kórsetetuǵın jalǵız tártip degi isbilermenler ushın turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqına litsenziya alıw talap etińmeydi.
Litsenziyalaytuǵın organ úsh jóneliste litsenziyalar beredi:
• ishki turizm - Ózbekstan Respublikasında turaqlı jasawshı fizikalıq shaxslarǵa turistik xızmetler kórsetiw ushın Ózbekstan Respublikası aymaǵında turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqı ushın ;
• shıǵıw turizmi - Ózbekstan Respublikasında turaqlı jasaytuǵınlıq fizikalıq shaxslarǵa turistik xızmetler kórsetiw ushın Ózbekstan Respublikasından sırtda turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqı ushın ;
• kirisiw turizmi - Ózbekstan Respublikasından sırtda jasawshı fizikalıq shaxslarǵa turistik xızmetler kórsetiw ushın Ózbekstan Respublikası aymaǵında turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqı ushın.
Litsenziyanıń ámel qılıw múddeti
Turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqına litsenziya múddeti shegaralanbaǵan halda beriledi
Litsenziyanı alıw ushın zárúr bolǵan hújjetler
a) litsenziya talapnama beretuǵınsınıń atı hám shólkemlestirilgen-huqıqıy forması, isbilermenlik sub'ekti retinde mámleket diziminen ótkenligi tuwrısındaǵı gúwalıqta, turistik xızmetlerdiń ámeldegi muwapıqlıǵı sertifikatında hám ımaratlarǵa múlk huqıqın beretuǵın hújjetlerdi kórsetken halda litsenziya beriw tuwrısındaǵı arza. turistik iskerlikti ámelge asırıw, litsenziya talabanınıń jaylasqan jayı (pochta adresi, indeksti kórsetken halda ), baylanıs telefonları, fakslari, elektron pochtası hám bank rekvizitlari, sonıń menen birge, so'ralgan turistik iskerlik baǵdarı (Úlgi);
b) shólkem jumısshısınıń " turizm" baǵdarı boyınsha joqarı yamasa orta arnawlı, kásip-óner tálimi tuwrısındaǵı diplom nusqası yamasa 3 jıl múddetke berilgen ámeldegi ilmiy tájriybe gúwalıǵı (DUK) " Turizm salasında kadrlardı mamanlıǵın asırıw hám qayta tayarlaw respublika orayi");
v) nızam hújjetlerinde belgilengen talaplarǵa juwap beretuǵın turistik iskerlikti ámelge asırıw ushın óziniń yamasa kireyge alınǵan ımaratlardıń bar ekenligin tastıyıqlaytuǵın hújjettiń nusqası ;
g) tómendegi baǵdardaǵı turistik iskerlikti ámelge asırıw ushın dúzilgen qaǵıyda fondı bar ekenligin tastıyıqlaytuǵın hújjet nusqası.
" Ishki turizm" - yuridikalıq shaxstıń tiyisli shólkemlestirilgen-huqıqıy forması ushın nızam hújjetlerinde belgilengenine teń muǵdarda ;
"Shıǵıw hám kirisiw turizmi" - eń kem is haqısınıń keminde 400 teńdeyine teń muǵdarda ;
e) sayaxatshılar hám ekskursistlarning turmısı, den sawlıǵın hám buyım-múlki ushın qawipsizlikti támiyinlew sisteması bar ekenligin tastıyıqlaytuǵın ámeldegi turistik xızmetlerdiń muwapıqlıq sertifikatınıń nusqası (eger kerek bolsa, tekseriw, auditorlik tekserisleri) ("Oray" Orayı) turistik xızmetlerdi sertifikatlaw ushın ");
f) litsenziya talapnama beretuǵınsı tárepinen litsenziya talabanınıń arzasın kórip shıǵıw ushın eń kem is haqısınıń 2, 5 teńdeyi muǵdarında jıynaw tolıqnganligini tastıyıqlaytuǵın hújjettiń nusqası (bank esapvarag'i). Eger litsenziyaǵa dawager usınıs etilgen arzanı biykarlaw etse, tolıqnǵan tólew muǵdarı qaytarılmaydı;
g) famılıyası, atı hám ákesiniń atı, tuwılǵan jılı, pasport maǵlıwmatları, úy adresi, maǵlıwmatı, baylanıs telefon nomerleri kórsetilgen menejer tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar.
Litsenziyanı alıw ushın zárúr bolǵan hújjetler litsenziyalaytuǵın tárepinen litsenziyalaytuǵın organǵa tuwrıdan-tuwrı, pochta arqalı yamasa elektron formada olardı alǵanlıǵı tuwrısında xabar beriw menen usınıs etiledi. Elektron formada usınıs etilgen hújjetler litsenziya talabanınıń elektron cifrlı qolı menen tastıyıqlanǵan.
Litsenziyanı alıw ushın litsenziyalaytuǵın organǵa jiberilgen hújjetler litsenziyalaytuǵın organdıń juwapker shaxsları tárepinen inventarizatsiya boyınsha qabıl etiledi, olardıń nusqası hújjetlerdi qabıllaw sánesi tuwrısındaǵı jazıw menen litsenziya talabanına jiberiledi (tapsırıladı).
Litsenziya dawageri nızam hújjetlerine muwapıq nadurıs yamasa buzılǵan hújjetler hám maǵlıwmatlardı usınıs etkenligi ushın juwapker bolıp tabıladı.
Arzanı kórip shıǵıw hám litsenziya beriw hám litsenziyanı dizimnen ótkeriw yamasa litsenziyanı beriwdi biykarlaw etiw
Litsenziya beriw yamasa beriwdi biykarlaw etiw tuwrısındaǵı qarar litsenziyalaytuǵın organ tárepinen ekspertiza juwmaǵı tiykarında litsenziya talabanınan joqarıdaǵı barlıq zárúr hújjetler menen arza kelip túsken kúnden baslap on bes jumıs kúninen kóp bolmaǵan múddette qabıl etiledi. Litsenziyalaytuǵın organ basshısınıń tiyisli orınbasarı tárepinen tastıyıqlanǵan. Litsenziyalaytuǵın organ tiyisli qarar qabıl etilgeninen keyin bir kún ishinde qabıl etilgen qarar tuwrısında litsenziya talabanına xabar beredi.
Litsenziya beriw tuwrısındaǵı qarar tuwrısında xabarnoma litsenziya talapnama beretuǵınsına jazba túrde, sonday-aq elektron formada informaciya sisteması arqalı bank esapvarag'ining rekvizitlari hám mámleket bojini tólew múddeti kórsetilgen halda jiberiledi (tapsırıladı). Litsenziya beriw tuwrısındaǵı qarar tuwrısında bir waqtıniń ózinde litsenziya shártnaması qol qoyıw ushın litsenziya talabanına jiberiledi.
Litsenziya litsenziya talabanı mámleket baji tolıqinganligini tastıyıqlaytuǵın hújjetti usınıs etkeninen keyin hám ol litsenziya shártnamasın imzalanatugin keyin eki jumıs kúni ishinde beriledi. Litsenziyada turizm iskerliginiń litsenziyalanǵan baǵdarı kórsetilgen. Litsenziya litsenziyalaytuǵın organnıń basshısı tárepinen imzAlanadi hám litsenziYaga beriledi.
Eger litsenziat litsenziya beriw tuwrısındaǵı qarar tuwrısında xabarnama jiberilgen (jetkizip berilgen) kúnnen baslap úsh ay ishinde litsenziyalaytuǵın organǵa litsenziya beriw ushın mámleket bAji tolıqnganligini tastıyıqlaytuǵın hújjetti usınıs etpese yamasa usınıs etpese. Litsenziya shártnamasın imzolasa, litsenziyalaytuǵın organ litsenziyanı bıykarlaw tuwrısında qarar qabıllawǵa haqılı... Litsenziyanı biykarlaw tómendegi tiykarlarǵa kóre ámelge asırılıwı múmkin:
• litsenziya talapnama beretuǵını tárepinen nadurıs rásmiylestirilgen hújjetler usınıs etiliwi;
• litsenziya talapnama beretuǵınsı tárepinen usınıs etilgen hújjetlerde ótirik yamasa buzılǵan maǵlıwmatlar bar ekenligi;
• litsenziya talabanınıń litsenziyalaw talapları hám shártlerine uyqas kelmewi.
Litsenziyanı basqa tiykarlarda, sonday-aq litsenziyanı beriw maqsetke muwapıq emesligi sebepli beriwdi biykarlaw etiwge jol qoyılmaydı. Litsenziya dawageri litsenziyalaytuǵın organnıń litsenziyanı beriwdi biykarlaw etiw tuwrısındaǵı sheshimine, sonıń menen birge litsenziyalaytuǵın organ lawazımlı shaxsınıń háreketine (háreketsizligiga) nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte shaǵım qılıw huqıqına iye. Litsenziya izlovchining arzasın qayta kórip shıǵıwda litsenziya beriwdi biykarlaw etiw tuwrısındaǵı xabarnаmada ilgeri kórsetilmegen jańa tiykarlarǵa kóre litsenziya beriwdi biykarlaw etiwge jol qoyılmaydı. Litsenziya dawageriniń litsenziya beriwdi biykarlaw etiw tuwrısındaǵı xabarnomada kórsetilgen múddet tawsılǵannan keyin usınıs etilgen arzası taǵı usınıs etilgen esaplanadı.
Litsenziyanı qayta qayta tiklew. Litsenziyanıń qayta nusqasın beriw
Litsenziat ózgertirilgende, onıń atı yamasa jaylasqan jayı (pochta adresi) ózgertirilgen táǵdirde, litsenziat yamasa onıń miyrasxorı qayta dizimnen ótkeninen keyin bir ay ishinde litsenziyalaw organına litsenziyanı jańalaw tuwrısında arza menen shaqırıq etiwi shárt. Kórsetilgen maǵlıwmatlardı tastıyıqlaytuǵın tiyisli hújjetler.
Hújjetler litsenziat tárepinen litsenziyalaytuǵın organǵa tuwrıdan-tuwrı, pochta baylanısı quralları arqalı yamasa olardı qabıl etkenligi tuwrısında xabar berip elektron formada usınıs etiledi. Elektron formada usınıs etilgen hújjetler litsenziatning elektron cifrlı qolı menen tastıyıqlanǵan.
Bul bandning birinshi abzacsı talapların buzgan halda litsenziyalanatuǵın iskerlikti ámelge asırıw litsenziyasız iskerlik menen shuǵıllanıw ushın nızam menen belgilengen juwapkerlikke sebep boladı.
Litsenziya uzaytırilgunga shekem litsenziat ilgeri berilgen litsenziya tiykarında ol jaǵdayda kórsetilgen iskerlikti ámelge asıradı.
Litsenziyanı qayta rásmiylestiriwde litsenziyalaytuǵın organ litsenziyalar reestriga tiyisli ózgertiwlerdi kiritedi.
Litsenziyanı qayta rásmiylestiriw litsenziyalaytuǵın organ tárepinen qosımsha etilgen hújjetler menen litsenziyanı qayta rásmiylestiriw tuwrısındaǵı arzanı alǵan kúnden baslap bes jumıs kúni ishinde ámelge asıriladı. (Úlgi)
Litsenziyanı qayta rásmiylestiriwde litsenziat litsenziya talabanınıń litsenziya alıw tuwrısındaǵı arzasın kórip shıǵıw ushın tolıqnǵan summanıń yarımında badal tóliydi, ol litsenziyalaytuǵın organdıń bank esap betine túsedi.
Joǵatılǵan yamasa gónergen litsenziyanıń ornına litsenziyalaytuǵın organ litsenziatning arzasına qaray alınǵan kúnden baslap bes jumıs kúni ishinde onıń dublikatini beredi. (Úlgi)
Litsenziyanıń qayta nusqasın beriwde litsenziat litsenziya talabanınıń litsenziya alıw tuwrısındaǵı arzasın kórip shıǵıw ushın tolıqnǵan summanıń yarımında badal tóliydi, ol litsenziyalaytuǵın organdıń bank esap betine túsedi.
Litsenziya reestri
Litsenziyalaytuǵın organ turistik litsenziyalar reyestrini júrgizedi, ol jaǵdayda tómendegiler kórsetilgen:
1. litsenziyalar tuwrısında tiykarǵı maǵlıwmatlar - shólkem atı hám salıq tólewshiniń identifikaciya nomeri, shólkemlestirilgen-huqıqıy forması, filiallar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar, shólkem basshısınıń famılıyası, atı, ákesiniń atı ;
2. berilgen sáne hám litsenziya nomeri;
3. litsenziya betiniń ceriyasi hám nomeri;
4. turistik iskerlik baǵdarı ;
5. litsenziyalanatuǵın iskerlik túri ámelge asırilatuǵın mánzil, baylanıs telefon nomerleri, faks, elektron pochta hám basqa baylanıslar ;
6. turistik xızmetler hám turistik ónimler sertifikatı tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar ;
7. litsenziyanı jańalaw, toqtatıp turıw hám uzaytırıw tiykarları hám sáneleri;
8. litsenziyanı bıykarlaw yamasa bıykarlaw tiykarları hám sáneleri;
9. dublikattin hasası hám berilgen sánesi.
Litsenziyalar reyestrlarida ámeldegi bolǵan maǵlıwmatlar litsenziyalaytuǵın organnıń rásmiy veb-saytında jaylastırılǵan hám hámmege belgili. (Litsenziya reestri)
Litsenziya beriw ushın mámleket baji
Turistik iskerlikti ámelge asırıw huqıqına litsenziya bergenliginde ushın mámleket baji undiriladi:
• litsenziya talabanları ushın - " ishki turizm" baǵdarı boyınsha sayaxatshılıq iskerligin ámelge asırıw ushın eń kem is haqısınıń eki eseine asırıw ;
• eń kem is haqısınıń bes teńdeyi - litsenziyaǵa dawagerler ushın - " shıǵıw turizmi" yamasa " kirisiw turizmi" baǵdarında yamasa bir neshe turistik jónelislerde turistik xızmetler kórsetiwdi niyet etken litsenziya talabanları ushın turistik iskerlikti ámelge asırıw.
5. Turizmdagi shártnamalıq munasábetler
Hár bir turistik kárxananıń iskerligi biznes serikleri (turoperatorlar hám sayaxatshılıq agentleri), xızmet kórsetiwshi provayderlar, qamsızlandırıw kompaniyaları, turistik xızmetlerdi qarıydarları menen kóplegen shártnamalar (shártnamalar) dúziw menen baylanıslı. Ámeldegi nızamshılıq menen bir qatarda shártnama bazar sub'ektleri ortasındaǵı munasábetlerdi tártipke salıwdıń eń zárúrli quralı bolıp tabıladı. Ol hár qanday xojalıq operatsiyasın tayarlaw, dúziw hám orınlaw procesiniń ajıralmaytuǵın bólegi retinde isleydi.
Turizmdagi shártnamalıq munasábetler bul turistik shólkemler, sonıń menen birge turistik shólkemler hám turist ortasında dúzilgen shártnamalardan kelip shıǵıs shártnamalar hám óz-ara minnetlemeler sisteması bolıp tabıladı.
Turizm biznesinde tómendegi shártnamalar ámel etedi:
1. Sayaxatshılıq kompaniyasın jaratıw basqıshında: awqam memorandumi, biznes-joba, reklama kampaniyası strategiyası, investitsiya programmaların tiykarlash, huqıqıy járdem, informaciya hám texnologiyalıq xızmetler, ofis ijarası shártnaması, transport quralların kireyge beriw shártnaması, ofis úskenelerin kireyge beriw shártnaması hám basqalar..
2. Klienttiń turistik agentlik menen munasábeti. Bunday shártnamada jónew hám keliw sánesi, marshruti, mıymanxana atı hám qatlamı, pansionat túri, ekskursiya programması, arnawlı sharayatlar (teńiz kórinisi hám basqalar) kórsetilgen.
3. Sırt ellik serikler menen shártnamalar. Olarda tómendegi bántler arnawlı belgilengen: baxa belgilenetuǵın ólshem birligi, baxa dárejesin anıqlaw, chegirmalar sisteması, tólewler kestesi, fors-major.
4. Xızmetkerler menen dúzilgen shártnamalar.
5. Qamsızlandırıw shártnamaları.
6. Ámeldegi shártnamalar: xızmetler kórsetiw ushın, birgegi iskerlik boyınsha, agentlik shártnaması, komissiya shártnaması.
Turistik iskerlik salasındaǵı shártnamalardı shama menen úsh gruppaǵa bolıw múmkin:
1. turoperator (turagent) hám turist ortasında dúzilgen shártnamalar.
2. turoperator hám turagent ortasında dúzilgen shártnamalar.
3. turoperator hám ayırım túrdegi xızmetlerdiń tikkeley atqarıwshıları ortasında dúzilgen shártnamalar.
Turistik shólkem hám turist ortasında dúzilgen shártnama - bul xızmetlerdi kórsetiw ushın shártnamalar túrlerinen biri bolıp tabıladı. Xızmetlerdi aqsha ornına usınıw tuwrısındaǵı shártnamaǵa qaray, bir tárep (atqarıwshı) basqa táreptiń (buyırtpashınıń ) kórsetpesine qaray xızmetlerdi kórsetiwdi (arnawlı bir háreketlerdi ámelge asırıwdı yamasa arnawlı bir iskerlikti ámelge asırıwdı ) óz moynına aladı hám klient tólew minnetlemein aladı. Bul xızmetler ushın. Shártnama minnetlemesiniń predmeti retinde xizmet kórsetiwdiń belgileri tómendegiler:
bul xızmet kórsetetuǵın shaxstıń iskerligi (yuridikalıq yamasa tábiy);
xızmetti kórsetiw anıq nátiyjeni jaratpaydı ;
xızmetti usınıw processinde xızmettiń (iskerliginiń) paydalı tásiri tutınıw etiledi hám paydalanıw ma`nisi joǵaladı.
Turizmdegi shártnamalardıń ekinshi toparı - turoperator hám turagent ortasındaǵı shártnamalar. Turistik iskerlik sub'ektleriniń shártnamalıq munasábetleri sistemasında agentlik shártnamaları bólek ajratılıwı kerek. Agentlik shártlesiwine qaray, bir tárep - turagent óz atınan turoperatordıń basqa tárepi atınan, lekin turoperator esabınan yamasa onıń atınan jáne onıń atınan nızamlı hám basqa háreketlerdi ámelge asırıw ushın aqsha aladı. Turoperator esabınan. Soǵan kóre, agentlik shártnamasın dúziwde, sonıń menen birge, táreplerdiń huqıqları hám minnetlemelerin anıq ańǵarıw zárúr. Birpara jaǵdaylarda, ámelde, aldı -satti shártnamaları turistik shólkemler ortasında yamasa turoperator hám turizm yamasa qosımsha xızmetlerdiń tuwrıdan-tuwrı jetkizip beretuǵını ortasında dúziledi. Bul shártnamaǵa qaray satıwshı tOvardı basqa táreptiń múlkine ótkeriwdi, qarıydar bolsa bul tovardı qabıllawdı hám onıń ushın belgili baxanı tólewdi óz moynına aladı.
Úshinshi gruppa shártnamaları turoperatordıń turar jay, awqatlanıw, transport, qamsızlandırıw hám basqalar boyınsha xızmetler kórsetetuǵın isbilermenlik sub'ektleri menen huqıqıy munasábetlerin tártipke saladı.
Turoperator hám turagent ortasındaǵı shártnamalıq munasábetler.
Turoperator - bul túrlerdi qabarǵan jerlew hám sayaxatshılarǵa xizmet kórsetiw túrlerin qáliplestiriw menen shuǵıllanatuǵın shólkem. Turoperator sayaxatshılıq marshrutlarini islep shıǵadı, ekskursiyalarning islewin hám xızmetler kórsetiliwin támiyinleydi, reklama hám informaciya baspaların tayarlaydı, sayaxatlar baxaların esaplab shıǵadı, turistlarni keyingi sayaxatshılarǵa satıw ushın turistik agentliklerge ótkeredi.
Sayaxat agentligi - turoperator tárepinen islengen sayaxatlardı sotadigan dáldalshı shólkem. Turistik agent turoperatordan túrlerdi satıp aladı hám qarıydarǵa turistik ónimdi sotadi yamasa turoperator tárepinen usınıs etilgen komissiya ornına turist hám turoperator ortasında dáldalshı wazıypasın atqaradı.
Ádetde, turoperator hám turagent ortasındaǵı munasábetler ush nızamlı modellerden birine baylanıslı:
1) agentlik shártnaması retinde, oǵan kóre sırt elde jaylasqan turoperator (direktor ) orıs sayaxatshılıq agentine (advokatına ) komitent atınan qarıydarlar menen shártnamalar dúziwdi buyıredi;
2)komissiya shártnaması retinde, sırt el turoperatorı komissioner retinde, jergilikli sayaxatshılıq agenti bolsa komissiya wákili retinde isleydi. Valyuta nızamchiligi kózqarasınan sayaxatshılar turoperator xızmetlerin baxasın tuwrıdan-tuwrı sırt elde de, turistik agentlik menen shártnama dúziwde de tólew múmkinshiligine iye;
3) múlk huqıqların (turistik ónim) satıp alıw -satıw shártnaması retinde.
Bul túrdegi shártnamalar tómendegilerdi belgileydi:
• táreplerdiń huqıqları hám minnetlemeleri
• esap -kitap sisteması
• iskerlik ústinen qadaǵalaw formaları
• turistik ónimdi bazarǵa alıp shıǵıw shártleri, atap aytqanda, reklamanı shólkemlestiriw
• turistik ónimdi satıw shártleri kelisim
• dawalar ushın táreplerdiń juwapkerlik dárejesi hám basqalar.
Turoperatorlar sayaxatshılıq salasında bólek rol oynaydı. Olar sayaxatshılıq ónimlerin satıp alıwadı (samolyot otırǵıshları, mıymanxanalar bólmeleri), sayaxat paketlerin qáliplestiredi hám payda alıw ushın olardı tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan túrli paydalanıwshılarǵa (sayaxatshılarǵa) satadilar. Turoperator sayaxat xızmetlerin bólek satıwı múmkin. Bul payda alıw ushın yamasa zárúrat sebepli ámelge asıriladı. Birinshi halda, turoperator paketti qáliplestirgende, ol turistik ónimler óndiriwshisi wazıypasın atqaradı. Ekinshi halda, ol xızmetlerdi bólek sotganda, ol turistik xızmetlerdiń kótere satıwshısı wazıypasın atqaradı. Eger turoperator óndiriwshinen sayaxat paketin qáliplestiriw ushın zárúr bolǵanınan kóbirek sayaxat xızmetlerin satıp alsa, bunday jaǵday bolıwı múmkin. Bunnan tısqarı, búgingi kúnde qánigelesken kótere turoperatorlar ámeldegi bolıp, olar xızmetlerdi ǵalabalıq túrde satıp alıwları sebepli mıymanxanalar hám basqa xızmet kórsetiwshi provayderlardan arnawlı shegirmeli baxalarǵa iye. Bul da turoperatordıń ayriqsha ózgesheligi, yaǵnıy ekonomikalıq turistlar ushın qolay turistik paketlerdi qáliplestiriw ushın zárúr bolǵan xızmetler baxalarınıń ózgeriwin qamsızlandırıw qılıw qábiletinde. Kótere turoperatorlardıń baxası mudamı mıymanxanalardıń usaqlap satıw baxalarınan tómenlew.
Soǵan qaramay, turoperatorlarǵa turistik ónimlerdiń kótere sawdası retinde emes, bálki jańa ónim óndiriwshi retinde qaraw kerek. Bul júdá nızamlı bolıp tabıladı, sebebi turoperatorlardıń tiykarǵı iskerligi túrler yamasa xızmetler paketlerin (turpaketlar) qáliplestiriw bolıp tabıladı.
Geyde, aytıp ótilgeni sıyaqlı, olar xızmetlerdi bólek satıwları múmkin. Bul qosımsha iskerlik yamasa bazarda ob'ektiv zárúr qádem bolıp tabıladı. Mısalı, turoperatorlar Shegirmeli baxa kvotası boyınsha satıp alǵan otırǵıshlardıń kerekli sanın toltırıw maqsetinde ushıwlar ushın jaylardı (charter yamasa ápiwayı, bron etilgen reys) sotadilar. Bunday jaǵdaylarda, olar kótere sawdager yamasa dáldalshı retinde háreket qıladı.