Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

 3.5.3. Ақыл-ой тәрбиесінің мақсаты, міндеттері. 
Ақыл-ой тәрбиесі 
деп оқушылардың ойлауы мен ақыл-ой күштерін да-
мытуды мақсат еткен педагогтардың арнайы қызметін айтамыз.
Тәрбиешілердің арнаулы ықпал етуі, сондай-ақ өмірлік әсерлер мен ық-
палдардың нәтижесіндегі оқушылардың ақыл-ой күштері мен дүниеге көзқа-
расының даму процесін ақыл-ойдың дамуы деп түсінеміз. 
Елімізде ақыл-ой тәрбиесіне аса мән беріп отыр. Ақыл-ой тәрбиесі жеке 
адамның жан-жақты дамуын қамтамасыз етумен бірге еңбекке творчество-
лықпен қарауды қалыптастырады. Техниканың өркендеген заманында ақыл-
ойды дамыту бойынша пәрменді жұмыс жүргізілмесе, өркениетке ілесу қиын 
болады. Бірақ ақыл-ой тәрбиесі адамгершілік қадір-қасиеттерді, ұлттық құн-
дылықтарды, баланың табиғи жетілуі бойынша физиолигиялық-медициналық 
ғылымның қорытындыларын, эстетикалық талғамды негізге ала отырып жүр-
гізілгенде ғана, жеке адамда жан-жақты дамыта алады. 
Ақыл-ой тәрбиесі мен ақыл-ой дамуы дегенді анықтау үшін оның құра-
мына кіретін «ойлау» және «ақыл-ой күші» деген түсінікке тоқталайық. 
«Ойлау» 
деп заттар мен құбылыстардың арасындағы табиғи байланыс-тар 
мен қатынастарды бейнелейтін психикалық процесті атайды. Ойлау – адам миы 
қызметінің жемісі. Ойлау – мұрагерлік сипатқа ие болған барлық адамдарға тән 
құбылыс. 
Ғылымда ойлаудың түрлері көп. Педагогикалық-психологиялық әдебиет 
ойлаудың мынадай түрлерін көрсетеді: логикалық, жинақтай, абстракты, тео-
риялық, индуктивтік, дедуктивтік, алгоритмдік. 
Логикалық ойлау 
меңгерген білімдер мен жаңа білімдер арасындағы 
өзара байланыс нәтижесінде пайда болады. Бұлапй ойлау түсініктерге сипат-
тама беруде, ойлау тәсілдерін меңгеруде, өз пікірлерін дәлелдей алуда, қоры-
тынды шығаруды көрінеді.

---

128 
Жинақтай
ойлау 
түсініктерді классификациялау нәтижесінде пайда бо-
лады. Мысалы, «алма – өрік – алмұрт», олардың қатарына қауынды қойып 
болмайды, себебі бұл жерде тек жемістер жинақталған.