Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Тайпалы кесте

Т А Й П А Л А Р

Инсерт техникаси қағыйдалары
Инсерт – бул текстке нәтийжели оқыў ҳәм пикирлеў, китап пенен ислесиў көнликпесин раўажландырыў ушын белгилер қойыў интерактив дизими болып, студентлерге текст пенен ислесиў процессинде өзлерин оқытыўды гүзетип барыўын тәмийинлейди
1. Текстти оқып шығың
2. Алынған мағлыўматларды дыққатпенен үйренип,тараўларға ажратың. Қәлем менен ҳәр бир қатарғатөмендеги белгилерди қойып шығың:
V – билемен;
+ – жаңа мағлыўмат;
– – билгенлериме қарама-қарсы;
? – мени ойландырды.

Инсерт кестеси

Жуўаплар вариантлари	V	+	–	?

№ 6 лекция

МАҒЛЫЎМАТЛАРДЫ АНАЛИЗ ҚЫЛЫЎ, ТЕҢЕЎ, САЛЫСТЫРЫЎ УСЫЛ ҲӘМ ҚУРАЛЛАРЫ

Т-кесте

Қ (аўа)	– ( яқ)

№ 7 лекция

Жердиң геологиялық өтмиштеги климаты. Музлық дәўири

Жоба:

1.Жерде тиришиликтиң пайда болыўы. Палеозой, Мезозой, Кайназой
2. Геологиялық музлық дәўирлери. Музлық излери
3. Төменги ҳәм орта кеңликлер климаты. Жер, ланшафты ҳәм музлаў дәўири температурасы

Қосымша

Кайназой эрасы - гр.kainos – жаңа, zoe – өмир дегенди аңлатады. 66 млн жыл алдын пайда болған. Төмендеги түрлерге бөлинеди

Неоген – neo-; жаңа дәўир ( 23,5 -25 млн, 22-23 млн жыл даўам еткен) –
1. Миоцен.2. Плиоцен болып бөлинеди.
Климаттың тез өзгериўи жүз берген дәўир Евразия ҳәм Арқа Америка континентлеринде музлаў басланған. Кавказ, Альп, Гималай таўларының пайда болған дәўири

Антропоген ( төтрлемши) – 700-2.5 -3,5 млн жыл даўам еткен.
Екиге бөлинеди: плейстоцен ҳәм голоцен.
Ең биринши адамлардың пайда болған дәўири менен характерленеди.

Палеоген -тас, genos – туўылыў, жасаў ( 66+- 3 млн жыл алдын пайда болып, 41 млн жыл даўам етти) – 3 ке бөлинеди

1. 
   Палеоцен
   
2. 
   Эоцен
   
3. 
   Олигоцен
   

Таўлар пайда болған яғный орогенез процесси дәўири

Палеозой ( 570 +- 20 млн.жыл алдын пайда болған даўамыйлығы – 340 +- 5 млн жыл

Хиомит, брахиопод, археоцит, трилобитлар пайда болды. Водоросллер түри пайда болды

1.Кембрий
2. Ордовик
3. Силурий
4.Девон
5. Таскөмир
6.Пермь

Мезозой эрасы – орта өмир дәўири. 235 млн жыл бурын пайда болған. , даўамыйлығы – 170 млн жыл. Эра 3 ке бөлинеди:

1. 
   Триас
   
2. 
   Юрский
   
3. 
   Меловый
   

Динозаврлар, ихтиозаврлар, птерозаврлар пайда болған дәўир

Жер шарында климаттың өзгериў динамикасы

Жердиң климаты ( гр.klima – наклон) ҳәр қыйлы дәўирлерде өзгерип отырған, биз оны флора ҳәм фауна қалдықларынан, қатламлардың шөгиўинен, таў жынысларының радиоактивлигинен аңлаўға болады.

Соңғы 100 млн жыллар ишинде ( антропогенге шекем) жер ҳәзиргиге қарағанда жыллы болған: тропикалық температура ҳәзирги температураға жақын болған, ал жоқарғы кеңисликлерде ҳәзиргиге қарағанда суўық болған.
Палеоген басларында ( 70 млн жж алдын) экваториал ҳәм поляр бойы зоналарында температураның контрасты күшейген. Антропоген дәўиринде ең биринши поляр музлықлар пайда бола баслаған.
Арқа жер шарында музлықлардың қысқарыўы 10 млн жыл алдын тамамланған. Соң музлықлар тек Арқа муз океанында, Гренландияда, х.б арктикалық атаўларда, түслик ярым шарда Антарктидада ғана қалған.
Европа климаты ушын соңғы мың жыллықлар ишинде салыстырмалы түрде тар жағдайда ритмикалық өзгериўлер тән болған6 қурғақ ҳәм жыллы дәўирлер, ығал ҳәм суўық климат пенен алмасып отырған.
XII –XIII әә эрамыздың басларына салыстырғанда климат жумсақ ҳәм қурғақ болған, бирақ XV-XIX әә климат суўық ҳәм ығал болыўын даўам еткен.
XIXәсирдиң II ярымынан баслап жаңа жылыўлар, әсиресе Арктикада, соң пүткил Жер шарында гүзетилмекте