Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Палеозой эратемасы ( эрасы) – 570+-20 млн жыл алдыңғы дәўир даўамыйлығы -340+- 5 млн жылларды өз ишине алады.


Эон – грек aion тилинен алынған, әсир,эра, дәўир,эпоха дегенди аңлатады
Прецессия (лат.praecessio- алдындағы ҳәрекет мәнисин аңлатады.) Жердиң өз көшери дөгерегинде ҳәм айланбалы конуста айланыўы



1-қосымша


Литосфера, гидросфера ҳәм атмосфера эволюциясы хаққында нелерди билесизлер..?

Жердиң келип шығыўы.

Жер Қуяш системасындағы планета, ал Қуяш системаның орайында – әсте-айланатуғын жулдыз сыпатында жайласқан. Оның атмосферадағы температурасы 5700 К, орайында болса 5*10 /6 дәрежеси К ға жақын. Қуяш әтирапында 9 планета айланып турады, оларды 2 топарға ажратыўға болады : ишки планеталар – Меркурий, Венера, Жер ҳәм Марс; сыртқы планеталар – Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон.

Қуяш системасына көп санлы кометалар киреди ҳәм олар Қуяш системасының шетлеринде тарқалған.
Қуяш системасы ҳәм Жердиң келип шығыў машқаласы, тәбиятты билиў тараўындағы баслы мәселе болып, жерден инсан ҳәм өмирдиң пайда болыў машқалалары менен бирдей. Әййемги заманларда Жердиң пайда болыўы ҳаққында диний түсиниклер көп еди. XVIII әсирдиң II ярымында планеталар системасының келип шығыўы хаққында дәслепки гипотезалар пайда болды. Бул гипотезалар жердиң суйық қызған думаннан пайда болғанлығын түсиндирип, оның әсте-ақырын суўыўы нәтийжесинде жоқары қабаты әсте- ақырын қатып, қатты затқа айланып, оның төменги бөлегинде суйық қызған масса болыўы мүмкин деп түсиндиреди.
ХХ әсир космослық, геологиялық, геофизикалық ҳ.б фундаментал пәнлердиң жаңалықлары булл гипотезаның дурыс емеслигин дәлилледи. Ҳәзирги дәўирдеги космосты илимий үйрениў арқалы тек жер хаққында емес, ал Қуяш системасының басқада планеталары хаққында да жетерли мағлыўматларға ийе болдық.

Эрамыздан алдыңғы 530 жыллары Пифагор Жерди шар формасында деген еди. Бирақ соған қарамастан, Жердиң шар формасында екенлигин илимде Магеллан саяхаты ( 1519-1523) нан кейин тастыйықланды.

XVII әсирдиң ақырында И.Ньютон ҳәм Х.Гюгенслар пикиринше Жер айланысында Орайдан көшпели күш тәсиринде планеталардың оқлары, экватор оқларына қарағанда қысқа болып, формасы эллипсоидқа жақын деп тапқан.