Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Гравитацион ҳәм магнит майданлары


Планета ядросы геотермал ыссылығының роли





2-қосымша
5-лекция





ЖЕРДИҢ ИЗЕРТЛЕНИЎ ТАРИЙХЫ дәўирлери





Жерди изертлеўдиң илимий этапы


1-дәўири XVII_XIX әсирлер, И.Ньютон тәрепинен « Жердиң дүньялық тартылыў күши» хаққындағы нызамының шығыўы.
-Декарт , Лейбниц Жерди желбиреп турған космик дене деп көрсетеди: оның дәслеп суйық, соң қатты халға келгенлигин дәлилледи.
- Гильбарт, Рихман, Гумбольд, Вихертлер жердиң магнитлик қәсийети, ядродан ибаратлығын, магнит бурялардың пайда болыўын дәлиллеген алымлар.

Б.э.ш.1-II әсирлер

-Плиний Старшийдиң 37 китаптан ибарат « Естесственая история» мийнетинде Жердиң шар формасында екенлигин көрсеткен.

-Страбонның « 17 китаптан ибарат « География» мийнетинде Европа менен Шығыс Азия ортасында белгисиз континент ҳәм атаўлар жатыр деп көрсеткен.

-Птоломей 2 әсирде жазылған «География» мийнетинде дүнья географиясын ҳәм Жердиң 16 областы хаққында мағлыўмат береди. Дүньяның геоцентрлик системасы хаққында айтады. Атлантида хаққында легендалар пайда болған дәўир.

Орта әсирлер VIII-XIV

-VIII-X әсирлерде викинглер Гренландияны ашты. Европалылардан бириншилерден болып Америка территориясына барған.

-Беруний Орта Шығыста бириншилерден болып Жердиң Қуяш дөгерегинде айланыўын дәлиллеген.

-Компас, лаг, астролябия пайда болды.

-Уллы географиялық ашылыўлар – Магеллан, Колумб, Васко да Гамо, Веспуччи саяхатлары.

Польшалы алым Н.Коперник дүньяның « гелиоцентрик системасы» хаққындағы тәлийматы жаңа эпохаға тийкар салды.

Б.э.ш VI-I әсирлер

-Ең биринши Жердиң картографиясы б.э.ш. Мысыр ҳәм Вавилонда 3-1 әсирде пайда болды- -грек Аниксимандр жер картасын сызыўға ҳәрекет етти, Ол цилиндр формасында деп ойлады.

-Гекатей Миленский « Жердисүўретлеў» деген мийнетинде ойкумен терминин пайдаланды: Европа Азиядан тысқары теңизлерди де атап өтти.