O`zbekstan Respublikası xalıq bilimlendiriw ministirligi

 
 

---

Lektsiya № 2 
Pedagogikalıq pikir tariyxı ha`m mektep a`meliyatında oqıtıwshı sheberligi 
ma`seleleri. 
 
Reje: 
1. A`yyemgi da`wirlerden VII-a`sirge shekemgi da`wirdegi ustaz, sha`kirt haqqında 
pedagogikalıq pikirler. 
2. Shıg`ıs danıshpanlarının` ustaz sheberligi haqqındag`ı pikirleri 
3. A`yyemgi Gretsiya ha`m Rim filosofları ka`sip ha`m sheberlik haqqında 
4. Ya.A.Komenskiy, K.D.Ushinskiy, A.S. Makarenkolar pedagogikalıq texnika ha`m 
pedagogikalıq sheberlik haqqında. 
Tayanısh tu`sinikleri: 
Ustaz, sha`kirt, oqıtıwshı- ustaz sheberligi, oqıtıwshı ha`m sha`kirt aralıg`ı qatnas ilim 
ha`m bilimnin` a`hmiyeti, ta`rbiyalıq ta`sir ko`rsetiw, ped.texnika, so`z sheberligi ha`m 
ma`deniyatı, pedagogikalıq talant. 
2.1. A`yyemgi da`wirlerden VII-a`sirge shekemgi da`wirdegi ustaz, sha`kirt
haqqında pedagogikalıq pikirler. 
Xalqımızdın` o`tmishin qansha bilsek, u`yrensek, ha`zirgi o`mirimizdi turmıs 
ta`rizimizdi sonsha tuwrı ha`m anıq tu`sinip jetemiz.
O`zbeksta`n g`a`rezsizlikke erisken ku`nnen baslap-aq o`tken qısqa waqıt ishinde
o`zbek, qaraqalpaq xalqı siyasiy ekonomikalıq ha`m ma`deniy tarawlarda u`lken 
jetiskenliklerge eristi. O`z tariyxında jan`asha oylaw tiykarında erisken ata-babalar qaldırg`an
bay ma`deniy ruwxıy miyrastı u`yreniwge miyasar boldı, milliy ma`deniyatımız qayta tiklendi,
Respublikamızda ilim. pa`n, solardan pedagogika pa`ni jan`a rawajlanıwg`a ko`terildi ha`m 
basqa da isler a`melge asırılmaqta
Orta Aziyada a`yyemgi ha`m qulshılıq da`wirlerde bala ta`rbiyasında na`siyat,
ma`jbu`rlew, qorqıtıw ha`m basqa da usıllardan paydalang`an. bul usıllar balanın` isine baha 
beriw na`tiyjesinde tu`sindiriw isleri jeke ha`m topar tu`rinde a`melge asırılg`an.
B.e.sh. u`sh mın`ın`shı jıllardan baslap b.e VI a`sirlerge shekemgi ja`miyetlik tariyxıy 
turmıstı o`z ishine alatug`ın zaratushtra dininin` «Avesto tilinde jaratılg`an kitaplarının` ja`mi 
G`AvestoG` tariyxta u`lken a`hmiyetke iye. Ol o`z da`wirinin` ma`deniy ilimiy bag`darın 
belgilep berdi ha`m xalıqtın` sotsial siyasiy dizimin, u`rp-a`detin, ta`lim -ta`rbiya sıyaqlı bir 
qatar ma`selelerdi ashıp berdi. G`AvestoG` adamlardı ta`rbiyalawdag`ı maqset olardı jaqsılıq 
etiwge u`yretiw ha`m turmıstag`ı jaqsı islerdi rawajlandırıw dep belgilegen. Bul ushın adamlar 
sıylasıqlı. Jaqsı ma`mle, qayır saqawatlı, miynet su`ygish bolıwı kerek. 
Kitapta aqıllı bolıw, ilimlerdi u`yreniw ustazlardan ta`lim alıw arqalı a`melge asadı. 
Bilimli ustazlardın` jaslarg`a aqıl ta`rbiyasın beriwde xizmeti ullı degen ko`z-qaraslar orın 
alg`an. Ustazlıq etiw ushın teren` bilim, ta`jiriybe, al sha`kirt bolıw ushın u`yreniwge 
qa`biletlilik kerek ekenligi aytılg`an. Ustaz bolıw, belgili bir ilimler tarawınan ta`lim beriw 
u`lken pedagogikalıq uqıplılıqtı ha`m ta`jiriybelilikti talap etedi dep bayanlanılg`an. 
Arab xalqının` ullı oyshıl danıshpanı. Siyasiy isker Muhammed Ibn Abdulla islam dinine 
ol G`Qurandı ha`m bunnan keyingi kiyeli derek, danalıq so`zler altı mın`nan aslam G`Ha`disG` 
lerdi jarattıG`. 
Payg`ambar o`zinin` bir ha`disinde G`Ibadat pa`ziyletlerinen go`re ilim pa`ziyletleri 
mag`an su`ykimlirekG` degen edi. Bul jerde dinge pu`tkil berilip sıyınıwshılıqta`n go`re ilimge 
qızıg`ıw. Ilim sırların u`yreniwdi a`hmiyetli dep esaplag`an. sebebi ilim ja`miyetlik rawajlanıwdı 
ta`miyinlewshi faktorlardın` biri, xalıqqa baxıt jolın silteytug`ın shamshıraq dep ko`rsetti. G`Bir 
saat ilim u`yreniw tu`ni menen namaz oqıp shıqqannan abzaldur. Bir ku`n ilim u`yreniw u`sh ay 
oraza tutqannan jaqsıdurG` dep insanlar ushın za`ru`r na`rse Alla ushın ilim u`yreniw, dun`ya 

---

sırların biliwdi a`hmiyetli dep ko`rsetti. Bul ma`selede ustaz-ulamalardın` atqaratug`ın xızmeti 
u`lken ekenligin tu`sindirdi. Ilim joq bolmaydı. Onın` keltiretug`ın paydası izgi a`wladlar ushın 
da jaramlı ha`m ba`rqulla dawam etiwshi qubılıs. 
Pu`tkil du`n`ya ju`zine dan`qı jayılg`an alım-oyshıllar Rudaki. Farabiy, Beruniy, Ibn-
Sino, Yusuf xos xojib. A.Yugnakiy. X.A.yassawiy h.t.b. o`zlerinin` ta`lim-ta`rbiyalıq ha`m 
do`retiwshilik jumısların alıp bardı. olar ta`rbiyashı ustazlar, mug`allimlerdin` xızmet sheberligi 
haqqında jaqsı pikirlerin ayttı. Farabiy mug`allim ushın ta`lim-ta`rbiya ju`rgiziw usılı ko`p 
ekenligin, bunın` eki tu`ri: 1. Tu`sindiriw. Ma`jbu`rlep, shara ko`riw baslı usıllar ekenligin 
eskertedi. Jaslarg`a bilimdi tu`sindirgende olardın` yadlap alıwı emes, al izbe-izligin saqlap. 
Belgili bir baylanıslar boyınsha yadta tolıqtırıp ug`ıwı za`ru`r dedi. Mug`allim sha`kirtine 
qatnasta qatal, yaki ku`ta` bosan` bolmawı kerek, sebebi og`ada qabıl bolıw oqıwshılardın` 
mug`allimge degen jek ko`riwshiligin tuwdıradı. Al ju`da` bosan`lıq ustazg`a ha`m ol oqıtıp 
atırg`an pa`nge mensinbewshiligin payda etedi. 
Beruniy ilimnin` payda bolıwı ha`m onın` wazıypaları ma`selesinde teren` pikirler 
bayanlap G`Ilim tu`rlerin adamlardın` tirishilik turmısındag`ı za`ru`rlikleri dun`yag`a 
keltirediG` dep jazadı. Jaslar ilimnin` tabısların o`zlestirip, ilimdi tag`ıda rawajlandırıwı ha`m 
izgi a`wladlarg`a u`yretiwi kerek dedi. Sol sebepli ilim u`yretiwde ustazlardın` roli u`lken 
ekenligin, onın` jetik bilimli adamlar bolıwı, eger ustaz teren` bilimli bolmasa, sha`kirtleride 
ilim tarawında shala sawat bolatug`ının eskertip: G`mug`allim qanday bolsa oqıwshısıda 
sonday boladıG`-dedi. Onın` pikirinshe: G`Bilim qaytalaw ha`m ta`kirarlawdın` jemisiG`. 
Ibn Sinonın` ta`lim-ta`rbiya haqqındag`ı ko`z-qarasları (980-1037) Orta Aziya 
xalıqlarının` pedagogikasının` rawajlanıw tariyxında u`lken orıng`a iye. Ibn Sina G`Oqıtıwshı
balalarg`a ta`lim bermesten aldın olardın` minez-qulqın u`yreniwi ha`m bilimlerin tekseriwi 
kerek. Da`slep ol oqıwshının` nege nege qızıg`atug`ınlıg`ın tekserip son` og`an o`ner yamasa 
bilim tu`rin usınıwı kerek dep ko`rsetti. Ta`rbiyashı rasgo`y, a`dil, taza kiyinetug`ın ha`m biliw 
za`ru`rligin atqaradı. Ol jas a`wladtı oqıtıwda ha`m ta`rbiyalawda aldına bir qansha talaplar 
qoyadı. Onın` pikirinshe: 1 Ta`rbiyashı balalar menen sa`wbette to`menshik bolıwı kerek. 2. 
mug`allim oqıwshılar ta`limdi qalay o`zlestirip atırg`anın baqlap barıw kerek. 3 Oqıtıw 
protsessinde mug`allim ha`r qıylı usıllardı qollanıwı kerek. 4 Ta`rbiyashı oqıwshının` este 
saqlawı ha`m basqa qa`biletlerin biliwi kerek. 5 ta`rbiyashı balalardı ta`rbiyalawda tiyisli
sharalardı ko`riwi, o`tkenlerdi ta`kirarlawdı ma`jbu`r etiw arqalı olardı pa`nge qızıqtırıw kerek. 
6 ta`rbiyashı o`z pikirin bayan etiwden aldın ma`selenin` ma`nisine o`zi tu`sinip alıwı keyin onı 
qısqa anıq etip, a`debiy tilde tu`sindiriwi kerek. Ko`p so`ylemewi kerek, dep tu`sindiredi.
Ullı oyshıl A.Nawayı jaslarg`a teren` bilim beriwde mug`allimler ha`m ustazlardın` 
o`zleri bilimli ta`rbiyalı bolıwı kerek deydi. Bir ku`shli adam bir jas balanı saqlawg`a a`zzilik 
etedi. Oqıtıwshı bolsa bir waqıtta ilim ha`m a`dep u`yretedi. Eger, sha`kirt patshalıqqa erisse 
de mug`allimge qullıq qılsa arzıydı. Ta`rbiya ha`m bilim ata-ana ha`m oqıtıwshı ta`repinen 
beriliwi kerek dep aytadı. 
3 gretsiya ha`m Rim filosofları pedagogikalıq ka`sip ilim bilim ha`m sheberlik haqqında 
a`yyemgi Gretsiya ha`m Rim ma`mleketlerinde pedagogikalıq teoriya pedagogika filosofiyanın` 
bir ajıralmas bo`limi sıpatında rawajlandı. Sokrat Platon Demokrit Aristotel`, h.t.b. 
danıshpanlardın` miynetleri ideyaları a`hmiyetli orındı iyeledi. Bul alım danıshpanlar ta`lim 
ta`rbiya teoriyasın jarattı. Sokrat b.e.sh. 469 jıl Afinada tuwıladı. Ol haqıyqattı ba`seki arqalı.
Gu`rrin`lesiw jolı mene biliw, an`law mu`mkin degen ideyanı ilgeri su`redi. Ol usınıs etken bul 
pikir o`z da`wirinde G`Sokrat metodıG` dep atalg`an. Sokrattın` ta`limatı boyınsha insan en` 
da`slep a`dep da`rejesi, insan ushın a`hmiyetli bolg`an pazıyletlerdi iyelep alıwı kerek. Insan
bunday a`dep ikramlılıq pazıyletlerdi ilim pa`n ta`lim arqalı u`yrenedi. o`nerden jaqsıraq 
ilimnen ullı na`rse joq dep adamlardın` ilim u`yreniwine, o`ner biliwine u`lken a`hmiyet beredi.
Platon. Gretsiyanın` ataqlı filosofı ol b.e.sh. 428 jıl Afina qalasında aristokrat
shan`arag`ında dun`yag`a keledi. Platon 388 jılları o`zinin` filosofiyalıq mektebin du`zedi. 
Mektepti Afina qaharmanı Akademiya hu`rmetine G`AkademiyaG` dep ataydı ha`m ilimiy 
islerin dawam etedi. Platonnın` pikirinshe. u`lkenlerdin` balalarg`a ko`rsetken ta`siri balalarda 

---

a`dep-ikramlılıq sıpatlarının` payda bolıwında ko`rinedi. Ta`sir etiw-kishi jastag`ı balalardı 
ta`rbiyalawdın` tiykarı bolıp esaplanadı,-dep ko`rsetedi. kishi jastag`ı balalar zawıqlanıw 
qayg`ırıw arqalı jaqsılıq ha`m baxıt haqqındag`ı tu`sinikke iye boladı. Platon quralı dep 
esaplaydı. 
Demokrit. (b.e.sh. 460-370) filosofiya, do`retip, insan shaxsının` qa`liplesiwinin` onın` 
ta`biyatı ha`m matematika oyın a`debiy shıg`armalar oqıp beriwdi a`psana ertekler aytıp beriwdi 
ta`rbiya, fizika, biologiya, meditsina, psixologiya, sanaatqa baylanıslı shıg`armalar ta`rbiyasına 
baylanıslı dep esaplaydı. Eger insan oqımasa sheberlik ha`m danıshpanlıqqa erise almaydı. 
Insan shınıg`ıw. Jumıs islew arqalı er jetedi. Jaslarg`a aqıl parasatlılıq, u`lkenlerge danalıq ta`n. 
Aqıl parasattı olarg`a ta`biyat bag`ıshlaydı-degen pikirdi alg`a su`redi. 
Demokrit balalarg`a u`lgi bolıw, so`z arqalı ta`sir etiw, isendiriw ha`m da`liller menen 
ta`rbiyalawg`a olardı miynet etiwge a`detlendiriwge u`lken a`hmiyet beredi.
Aristotel` A`9yemgi Gretsiya filosofı b e sh 384 322 j jasag`an
Aristotel` 20-jıl dauamında Afina qalasında Platon Akademiyasında ta`lim aladı 343 jılı 
Makedoniya taxtının` iyesi Aleksandr Makedonskiydin` ta`rbiyashısı bolıp xızmet etedi 
355 jılı Afinada Likey atındag`ı mektepti sho`lkemlestiredi Ol biologiya logika filosofiya 
etika matematika psixologiya tarauları boyınsha birneshe shıg`armalar do`retti Ol jaratqan ilimiy 
do`retpeler antik du`n`yanın` en` ullı jemisi sıpatında ruwxıy ma`deniyattıq rawajlanwında 
za`rurli a`hmietke iye boladı
Aristotel` o`zinin` a`dep-ikramlılıqqa arnalg`anshıg`armalarında insandı ha`r ta`repleme 
rawajlandıruda aqıl ha`m yadtın` a`hmiyetin ekenligin aytıp o`tedi Jasın esapqa alg`an halda 
fizikalıq a`dep-ikramlılıq ha`m aqıl ta`rbiyasın birgelikli a`melge asırıw kerekligin aytadı 
Kvintilmon A`yyemgi Rimde jasag`an. Ol oqıtıwshılardı o`z qa`niygeligi boiınsha teren` 
bilimge iye bolıwların talap etti. Ol: G`qa`lbi jasalma isenim menen tolg`an tek g`ana o`zlerin 
alım dep bilgen adamlardan jamanı joqG`-dep ko`rsetti. Balalar ta`rbiyası haqqında bir qansha 
pikirlerin atap ko`rsetedi. Balalar menen u`zliksiz ra`wishte tu`rli qızıqlı ra`wishte tu`rli qızıqlı
shınıg`ıwlar sho`lkemlestiriw lazım. Jas balanı maqtaw menen kewilin ko`teriw marapatlaw 
sıylıqlaw ta`rbiyada do`retiwshilik iskerligin rawajlandırıw za`ru`r. 
Kvintilmon ta`limde ko`rgizbelilikke u`lken itibar qaratadı, ta`limde izbe-izlilik ha`m 
baylanıslılıq bolıwdı talap etedi. Onın` pikirinshe balag`a ko`p na`rseni u`yreniwge ma`jbu`r 
qılmaw kerek, biraq bilgenin bekkemlew kerek. Balanın` oylawı bekkem, a`debiy so`ylewge iye 
bolıwı kerek. balalarda bul ko`nlikpeni mektepke shekemgi jasta`n balalardı rawajlandırıw 
za`ru`r dep ko`rsetedi. 
4. Yan Amos Komenskiy (1592-1670)
Ullı chex pedagogı o`zinin` pedagogikalıq teoriyasında ta`rbiyanın` ta`biyatqa u`ylesimli 
bolıwı haqqında tu`siniklerdi alg`a su`redi. G`Ullı didaktikaG` da oqıtıw ta`biyiylikke boysınıwı 
ta`biyat talabına say bolıw kerekligin aytadı. Oqıtıwshının` wazıypası bilimdi bala sanasına
tolıq jetkiziw onın` aqılıy ta`repte o`siriw kerek degen edi. Ol balanı jas da`wirlerge bo`ledi. 
1. Tuwılg`annan 6 jasqa shekemgi- ana mektebi. 
2. 6-12 jasqa shekem xalıq mektebi yaki ana tili mektebi 
3. 12-18 jasqa shekemgi gimnaziya. 
4. 18-24 jasqa shekemgi universitet akademiya. 
Komenskiy tariyxı birinshi bolıp klass sabaq sistemasın islep shıqtı. 
Komenskiydin` ideyaları, jazıp qaldırg`an shıg`armaları ha`zirgi ku`nge shekem o`z 
a`hmiyetin joytqan joq. 
Anton Semenovich Makarenko (1888-1939) 
A.S.Makarenko 1888j 13 martta Xar`kov guberniyasıda Belopole qalasında isshi 
shan`arag`ında tuwıldı. Onın` shan`arag`ı o`z da`wirinde aldın`g`ı ma`deniyatlı shan`araq edi.
Atası Semen Grigor`evich taza hu`jdanlı haqıyqatshıl miynetkesh adam edi. Jas Anton oqıwdı
ju`da` erte bes jasta`n aq u`yrenip aldı. Ol qala bilim jurtın pitkergennen son` bir jıllıq 
pedagogika kursına kirip onı tamamlap shıqtı ha`m 1905 jılı xalıq oqıtıwshısı atag`ın alıp . 
temir jol mektebine oqıtıwshı etip tayarlandı. Ol mektepte altı jıl isledi. A.S. Makarenko o`z 

---

bilimin ja`ne de asırıw maqsetinde 1914 jıl Poltavadag`ı oqıtıwshılıq institutına kirip. Onı 1917 
jıl altın medal` menen tamamlaydı. Ol 1917-18 jılları Kryukovadag`ı joqarı baslang`ısh 
mektepke inspektor (mudir) bolıp tayarlanadı ha`m pedagogikalıq iske zor qızıg`ıw menen 
kirisedi. Onın` pedagogikalıq shıg`armalarınan G`Pedagogikalıq poemaG`, G`Minaralardag`ı 
bayraqlarG`. G`otızınshı jıllar marshıG`. G`Ata-analar kitabıG`. G`Balalar ta`rbiyası haqqındag`ı 
lektsiyalarG` ha`m t.b. jazdı. A.S. Makarenkonın` pedagogikalıq miyrası ha`zirge shekem o`z 
ma`nisin joyıtpag`an.
Konsta`ntin Dmitrievich Ushinskiy. 
Ataqlı rus pedagogı K.D.Ushinskiy 1824 jılı Tula qalasında tuwıladı. Ol Novgorod-
Severskadag`ı gimnaziyada orta mag`lıwmat alg`an 1840 jılda Moskva universitetin Adliya 
yuridik fakul`tetine oqıwg`a kirdi. Studentlik jıllarda o`z betinshe bilimin asırıp ag`artıwshı iyesi 
boldı. Ushinskiy rus. Nemets ha`m frantsuz tillerinde basılg`an a`debiyatlardı oqıp u`yrenedi. 
Universitetti tamamlag`annan keyin 22 jasında Yaroslavl`degi yuridik litseyde entsiklopediya 
nızamshılıq ma`mleket huqıqı pa`nleri kafedrasına professor lawazımına orınlawshı etip
tayarlandı. Ol studentlerdi ilim iqızıg`ıwshılıq olar qa`lbinde xalıqqa muhabbat sezimin oyattı. 
Og`an xızmet qılıw ushın tayar tur sezimin ta`rbiyalawg`a ha`reket qıldı. Ol studentlerdi 
xalıqtın` mu`ta`jlerin u`yreniwge xalıqqa ja`rdem beriwge shaqırdı. Ushinskiy pedagogika 
ma`selelerine arnap bir qansha maqalalar menen birge 1861 jılda klassta rus tilin oqıtıw ushın
Detskiy mir atında xrestomatiya shıg`ardı 
1867 jıl Ushinskiy pedagogika pa`nine qımbatlı qıssa bolıp qosılg`an o`zinin` tiykarg`ı 
shıg`arması G`Insan ta`rbiya predmeti sıpatındaG` atlı shıg`armasın jazdı. Ta`rbiyanın`
xalıqshıllıg`ı haqqındag`ı ideya Ushinskiydin` pedagogikalıq teoriyasındag`ı en` tiykarg`ı 
ideyası. Ha`r bir ma`mlekette balalardı sisteması Ushinskiydin` birinshi ken` ma`niste alıng`an 
pedagogikalıq ilim ta`rbiya ta`jiriybesinin` ulıwmalastırılg`an na`tiyjesi bolmag`ı filosofiya, 
anatomiya, fiziologiya, psixologiya, tariyxqa tiykarlanbag`ı lazım. 
Ushinskiy ta`lim ta`rbiya isinde oqıwshılardın` aktivligine tayanıw kerekligin ayttı, ta`lim 
balalarg`a bekkem bilim berip ha`m ko`nlikpeler payda etiw ushın anıq sonday-aq ta`rtipli ha`m 
isshil bolıwı lazım dep ko`rsetedi. Ushinskiy ko`rgizbelilik tu`sinigine su`wretler kollektsiyalar, 
lidalar, tablitsalar ha`m basqa ko`rgizbe qurallardı bir ko`rip turg`ang a`meldegi buyımlar ha`m 
ha`diyselerdi sonday-aq balanın` turmıs ta`jiriybesin ha`m a`debiya shıg`armalardan anıq 
obrazlar arqalı ko`rsetilgen turmıslıq waqıyalardı da keltirgen. Ol ta`rbiyanın` xalıq shınlıq
ideyası ta`rbiya teoriyasına tiykar qılıp aldı. Baslang`ısh ta`lim tiykarların ha`m metodikasın 
islep shıqtı. Bul onın` pedagogikanı rawajlandırıwdag`ı u`lken xızmetlerinin` biri boldı. 
Ushinskiy baslang`ısh ta`limnin` bekkem oqıtıu` planın usındı bul oqıw rejesi o`z ishine 
ko`rgizbeli oqıtıw, jazıw, su`wret, qosıq, gimnastika shınıg`ıwların aldı 
Bekkemlew ushin sorawlar 
1. A`yyemgi da`wirlerden VII-a`sirge shekemgi da`wirdegi ustaz, sha`kirt haqqında 
pedagogikalıq pikirler aytip berin` 
2. Shıg`ıs danıshpanlarının` ustaz sheberligi haqqındag`ı pikirleri aytin` 
3. A`yyemgi Gretsiya ha`m Rim filosofları ka`sip ha`m sheberlik haqqında pikirleri qanday 
4. Ya.A.Komenskiy, K.D.Ushinskiy, A.S. Makarenkolar pedagogikalıq texnika ha`m 
pedagogikalıq sheberlik haqqında. 
Paydalanılg`an a`debiyatlar. 
1. I.A.Karimov. Barkamol avlod Uzbekista`n 1996j 
2. Xoshimov N Pedagogika tariyxı Toshkent 1996 y 
3. A`lewov U «Qaraqalpaqsta`nda ta`lim ta`rbiyalıq oylardın` qa`liplesiwi ha`m 
rawajlanıwı» No`kis1999 j 
4. S.Raximov Ibn Sino «Ta`lim ta`rbiya haqqında» Toshkent 1996y 
5. «Ata babalar u`giti» Tan`lawshı B.Ahmetov T.1996 

---

6. B.Juraeva problemı formirovaniya pedagogicheskoy kul`turı uchitelya v svete 
natsional`noy programmı podgotovki kadrov T-2003 
7. Muslimov N.A. Bwlajak kasb ta`limi wqituvchilarini kasbiy shakllantirish. T-2004 y