O`zbekstan Respublikası Joqarı ha`m orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi

6-tema. Ekonomikanin’ globallasiw sharayatinda bazaar bazardin’ amel qiliwi
Bazar ekonomikaliq kategoriya bolip, satiwshilar menen qariydarlar ortasinda tovarlardi almasiw menen baylanisli kelip shig'atug'in ekonomikaliq qatnasiqlar esaplanadi. Satiwshilar menen qariydarlardin' birliktegi ha'reketi bazardi keltirip shig'aradi, bazar bolsa olardi baylanis-tiriwshi mexanizm sipatinda xizmet etedi.
Bazarlarda sawda qatnasiqlarinin' ob'ektleri ha'r qiyli tovar ha'm xizmetlerden ibarat boladi. Al bazar sub'ektleri bolip, u'y xojalig'i, ka'rxanalar (firmalar) ha'm ma'mleket xizmet etedi. Bul sub'ektler eki toparg'a bo'linedi' satiwshilar ha'm qariydarlar. Satiwshilar bazarg'a ha'r qiyli tovar ha'm xizmetlerdi usinis etedi, al qariydarlar olarg'a talap bildiredi. Bazar o'z sub'ektlerinin' ma'plerin bir-birine baylanistirip, olardi muwapiqlas-tiradi.
Bazar ekonomikaliq mexanizm sipatinda bir qatar waziypalardi orinlaydi. Onin' tiykarg'i waziypasi o'ndiriwshiler ta'repinen do'retilgen tovar ha'm xizmetlerdi, ekonomikaliq resurslardi tutiniwshilarg'a jetkerip beriwden ibarat. Bul jerde bazar o'ndiriw menen tutiniwdi bir-birine baylanistiradi. Na'tiyjede o'ndirilgen tovar ha'm xizmetler o'z qariydarlarin tabadi.
Bazar tovar bahalari arqali talap ha'm usinisti sa'ykeslestiriw waziypasin da atqaradi.
Bazar almasiw kategoriyasi bolip, o'ndiristin' u'zliksiz ta'kirarlanip turiwina ja'rdem beredi. O'ndiris jan'adan baslaniwi ushin do'retilgen tovar ha'm xizmetler satiliwi, aqshag'a aylaniwi kerek. Al bul protsesslerdin' barlig'i bazar arqali a'melge asiriladi.
Bazar ekonomikani ta'rtipke salip turiw waziypasin da orinlaydi. Bul waziypani ol talap, usinis, ba'seke ha'm bahalar ja'rdeminde orinlaydi.
Bazardin' bul xizmetleri o'z-ara tig'iz baylanisli. Egerde bazarda jeterli da'rejede ha'm jeterli mug'darda tutiw buyimlarin ha'm xizmetlerdi tabiw mu'mkin bolsa, bunday bazarlar toying'an bazar dep ataladi. Bunday bazarlarda tovarlardi tan'law mu'mkinshiligi payda boladi. Al bazarda tovarlar jetispese ha'm bar tovarlar talapqa juwap bermese, bunday bazarlar toyinbag'an yamasa ash bazar dep ataladi.
Bazardin' toyiniw da'rejesi bazarg'a shig'arilg'an talaptin' qanaatlandiriliwin sa'wlelendiredi. Oni satilg'an tovar mug'darin talapqa salistiriw arqali aniqlaw mu'mkin. Bunday salistiriw toyiniw koeffitsienti dep ataladi. Eger koeffitsient birge ten' bolsa, bazar toying'an dep esaplanadi. Misali, bazardag'i talap y mln. swm, satilg'an tovarlar mug'dari 5 mln. swm bolsa, toyiniw koeffitsienti

1. 
   8 (5:6 = 0,8) ge ten'.
   

Bul jag'dayda bazar toyinbag'an. Bazardin' ma'nisin tolig'iraq tu'siniw ushin, onin' tu'rlerin ha'm ishki du'zilisin qarap ko'riw kerek.
2-soraw.Bazardin' du'zilisi
Bazar qatnasiqlari ekonomikaliq qatnasiqlar shen'berinde ha'reket etedi. Bul jag'day bazardin' du'zilisi menen tig'iz baylanisli. Ha'zirgi waqitta bazar quramali du'ziliske iye.
Bazar du'zilisi boyinsha ha'r ta'repleme tu'rlenedi.