75
yo’nalish chizig’ini va og’ish burchagini, shuningdek, NS merdianini o’tkazamiz
(5.11-rasm,I). So’ngra V nuqta yo’nalishga parallel bo’lgan chiziq bo’yicha bu
chiziqning kesma yo’nalishi bilan S nuqtada kesishgunga
qadar proektsiyalanadi;
natijada AVS uchburchagini hosil qilamiz, bunda:
=qiyshayish yo’nalishi bilan
kesma yo’nalishi orasidagi burchak;
yo’nalish azimuti
2
va
qiyshayish azimuti
1
(
=
2
1
) farqiga teng bo’lgan burchak;
=180
0
(
+
) ga teng burchak.
5.11-rasm. Qiyshaygan quduq holatining
qiyshayish
tekisligi
(I)
va
kesma
tekisligiga (II) nisbati
5.11-rasm, II da ikki qirrali
burchak
va
unda
qiyshaygan
quduqning
M
qiyshayish
tekisligidagi holati tasvirlangan. V
1
nuqtadan AA
1
chizig’iga perpendikulyar tekislik
o’tkazib, A
1
V
1
S
1
uchburchagini hosil qilamiz; S
1
nuqtani A nuqta bilan tutashtirib
p
burchagini aniqlaymiz. Bu burchak orqali quduqni va uning uzunligi AS
1
ni kesma
tekisligiga o’tkazish zarur. 5.11-rasm, II dan quyidagilarga ega bo’lamiz:
V
1
A
1
=AA
1
tg
n
; A
1
S
1
=tg
p
.
п
н
1
1
1
1
tg
tg
С
А
А
В
α
α
.
Chunki
β
γ
sin
sin
С
А
А
В
1
1
1
1
bo’lsa, quyidagiga ega bo’lamiz:
β
γ
α
α
sin
sin
tg
tg
п
и
;
γ
β
α
α
sin
sin
tg
tg
и
п
. (5.7)
A
1
S
1
ning qiymatini quyidagi nisbatdan aniqlaymiz:
AA
1
=AV
1
cos
i
; AA
1
=AS
1
cos
p
yoki
AV
1
cos
i
=AS
1
cos
p
,
bundan
п
н
1
1
1
cos
сos
В
А
С
А
α
α
bo’ladi. (5.8)
Burchaklar kosinuslari nisbatini bilgan holda, ayrim qatlamlarning qalinligini
aniqlash mumkin. Qatlamning izlanayotgan og’ish burchagini kesma tekisligida (
p
)
va quduqning uzunligini kesmada (AS
1
), shuningdek, grafik (chizma) shaklda
quyidagicha aniqlash mumkin (5.12-rasm).
Quduqning qiyshaygan A
1
V
1
tanasini
(bitta qiyshayish tekisligiga keltirilgan) A
1
nuqta bo’yicha davom ettiramiz, A
1
nuqtada unga perpendikulyar o’tkazamiz. So’ngra V
1
nuqtada 90
0
i
burchakni
tashkil etamiz va uni tiklangan A
1
nuqtadan perpendikulyar bilan A nuqtada
kesishguncha davom ettiramiz; A nuqtada qiyshayish
tekisligining qiyshaygan
76
burchagiga mos keladigan
i
burchakni hosil qilamiz. SHundan so’ng V
1
nuqtada
burchagini chizamiz (qatlamni og’ish burchagi) va uning tomonini kesma yo’nalishi
bilan S
1
nuqtada kesishganga qadar davom ettiramiz; hosil bo’lgan A
1
S
1
bo’lagini A
1
nuqtadan qiyshayish yo’nalishi bo’yicha davom ettiramiz va
'
1
1
С
А
ni hosil qilamiz.
S
1
nuqtani A nuqta bilan birlashtirib, A nuqtada izlanayotgan
p
burchakni
aniqlaymiz.
p
orqali kesma tekisligiga quduq tanasi tushiriladi. AC
1
bo’lagi quduq
tanasining kesma tekisligidagi uzunligini bildiradi.
Geofizik ma’lumotlar (elektr va radioaktiv
karotaj) hamda kuzatuvlar majmui asosida kesma
tuzish metodlari geologik ma’lumotlar bo’yicha
kesma tuzish metodiga juda o’xshaydi.
Quduqning qiyshayishini
hisobga olish uchun
yuqorida qayd etilgan metod bilan geofizik
ma’lumotlarni hisoblash maqsadga muvofiq
emas. Kesmada quduq tanasi uning haqiqiy
qiyshaygan holatida ko’rsatilishi kerak, buning
uchun
quduqning
karotaj
diagrammasidan
foydalaniladi.
Quduqning
kesma
tekisligiga
mos
kelmaydigan
ayrim
qiyshayish
elementlari
kesmaning yo’nalishiga parallel qilib o’tkaziladi. Ammo har qanday o’tkazishlarda
ham rayonning geologik tuzilishi to’g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek, ayrim
quduqlar kesimlaridan olingan dalillarni hisobga olish zarur va ularni geometrik
loyihalash metodlari ma’lumotlari bilan birgalikda ishlatish maqsadga muvofiqdir.
SHuni inobatga olish zarurki, ko’pgina hollarda quduqlarni yo’naltirilgan qiyshayish
bo’yicha qazish nihoyatda foydalidir.
Qiya yo’nalgan (yo’nalma-qiyshaygan) quduqlardan quyidagi holatlarda
foydalaniladi:
1) konni ishlatishga mo’ljallangan yer yuzasida mahsuldor maydon, yirik suv
havzalari, soy, o’tish qiyin bo’lgan botqoq joylar, kapital inshootlar va sh.k. mavjud
bo’lganda;
2) dengizdagi neftli maydonlarni ishlatishda (Bakuda, Dog’istonda va b.);
3) tikroq enkaygan surilma ostidagi neftli qatlamlarni ishlatishda (mas., Grozniy
rayonida);
4) favvoralanayotgan quduq tanasi zonasiga uzoqdan turib yo’naltirma quduqni
burg’ilash orqali favvoralarni bartaraf etish va shu zonaga
gilli eritmani haydash
uchun va sh.k.
Hozir dengizdagi uchastkalarni burg’ilashda (Bakuda, Dog’istonda), tik
enkaygan surilma ostidagi qatlamlarni (Grozniyda), botqoqlik uchastkalarni
o’zlashtirishda (Krasnokamskda) qiya yo’nalgan quduqlardan foydalanilmoqda
Do'stlaringiz bilan baham: 
