«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
12.6.3. Qatlamning neft beraolishligi 
 
Qatlamning neft beraolishlik koeffitsientini ko’paytirib borish xalq xo’jaligining 
tabiiy resurslardan samarali foydalanish bo’yicha muhim vazifalaridan biri 
hisoblanadi. Bunday ma’suliyatli vazifani bajarish uchun qatlamni ishlatish 
jarayonida maydonning avval suv bostirilgan uchastkasi va keyinroq uning suv 
bostirish bilan qamrab olingan qismi bo’yicha joriy neft beraolishlik koeffitsientini 
aniqlash zarur.
Suv bostirilgan uchastka uchun bunday koeffitsientni hisoblashda mazkur 
uchastkadan chiqarib olingan neft miqdori (Q
ol
) va hajm metodi bilan hisoblangan 
boshlang’ich balans zaxiralar (Q
zax
) ma’lumotlaridan foydalaniladi. 
Suv bostirilgan uchastkaning neft beraolishlik koeffitsienti quyidagi ifoda 
bo’yicha aniqlanadi. 

= Q
ol
/Q
zax 
. 

---

308 
Bunday hisoblashning to’g’ri bo’lishi uchastkaning boshlang’ich balans 
zaxiralari parametrlarining to’g’ri aniqlanganiga bog’liq. 
Suv bostirish bilan qamrab olingan maydonning neft beraolishligining joriy 
koeffitsientini aniqlash uchun quyidagi nisbatdan foydalaniladi 

= K
s 
K

sb 
K

sb
, 
bunda K
s 

neftning siqib chiqarish koeffitsienti, K

sb 

ob’ekt maydonining suv 
bostirish bilan qamrab olish koeffitsienti, K

sb 

ob’ekt qalinligining suv bostirish 
bilan qamrab olish koeffitsienti. 
Qatlamning suv bosgan va yuvilgan uchastkalarida qoldiq neft va neft 
beraolishlik koeffitsientini aniqlashda baholash quduqlari, shuningdek, suvlangan 
quduqlarda bajarilgan kon-geofizik tadqiqotlar muhim rol o’ynaydi. 
Neft konlarini ishlatishdan olingan tajribalardan ma’lumki, hatto qatlamga suv 
bostirish bilan ta’sir etishda ham 

ning qiymati ko’p paytlarda 0,5-0,6 dan 
oshmaydi. Ko’pgina neft konlarini ishlatish holatini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, 
kondan foydalanish tugayotganda yoki foydalanishning oxirgi bosqichida bo’lgan 
konlardagi qatlamlarda juda ko’p (12 dan 30% gacha) neft qolib ketar ekan. Hozir 
ishlatilayotgan neft konlaridagi qatlamlarda ham neftning juda katta miqdori qolib 
ketmoqda. Bu konlardan neftning boshlang’ich balans zaxirasining qariyb 50%i 
olinmoqda. Qatlamlarni neft beraolishligini ko’paytirishning ahamiyati hammaga 
ayon. Chunonchi qatlamning neft beraolishligini hech bo’lmaganda 1% ga 
ko’paytirilgan taqdirda konlardan o’nlab million tonna qo’shimcha neft olish 
mumkin bo’ladi. Bu miqdor ayni paytda yangi kon ochish bilan barobardir. 
Uyumning ishlatishni mavjud metodlarini takomillashtirish va qatlamning neft 
beraolishlik koeffitsientini oshirish uchun quduqlar to’ri zichligini oqilona tanlash, 
ishlatish quduqlarini maydonda to’g’ri joylashtirish, qatlamga haydalayotgan suv 
miqdorini ko’paytirish, suv haydash va suv chiqarish zonalari oralig’idagi bosimlar 
farqini oshirish, kuchli suvlangan qatlamlardan suyuqlik chiqarib olishni 
jadallashtirishga alohida e’tibor berilishi kerak. 
Qatlamlarning neft beraolishligini oshirish uchun neft olishni jadallashtirish 
bo’yicha turli tadbirlarni qo’llash muhim rol o’ynaydi. Ammo shuni qayd etish 
lozimki, turli fizik-kimyoviy va issiqlik tadbirlarini qo’llashda qazilgan quduqlar 
to’ri zich bo’lishi kerak (0,02 km
2
/quduq), bu maqsadda mavjud quduqlar to’rining 
zichligi orttiriladi. 
Qatlamga haydalayotgan suvning yuvish qobiliyatini yanada oshirish uchun 
unga yuza-faol moddalarni (ayniqsa noionogenli yuza-faol moddalar, masalan, 
polietilen va b.) qo’shish kerak. Quduqqa haydalayotgan suvning yuvish xususiyatini 
ko’paytirishda unga quyuqlashtiruvchi moddalar 

suyuq shisha, polimerlar 
qo’shilganda yaxshi natija beradi. Poliakrilamidlar eng ko’p qo’llaniladi. 
Quyuqlashtiruvchilar ishlatilganda 

12-20%ga oshadi. Qatlamga haydalgan havoli 
suv (gazli suv) aralashmalari va ko’piklar (ko’pik hosil qiluvchi omillar) ham neftni 
siqib chiqarishni va olinadigan yo’lakay suv miqdorini kamaytirib yuboradi. 
Tarkibida SO
2 
erigan suv yoki karbonat kislota, yuqori bosimli quruq metanli 
gaz, yog’li suyultirilgan gaz, mitsellyar eritmalar (neft sulfanati, polimerlar), organik 
erituvchilar (og’ir spirt, gazli benzin) va sh.k.larni (karbonlashtirilgan suv) qatlamga 

---

309 
haydash juda ham katta samara beradi. Quruq gaz katta bosim ostida (26 MPa dan 
ortiq) qatlamga haydalganda uning neft beraolishligi 10-15%ga ortadi. Suvni 
qatlamga haydashda suyultirilgan gaz (odatda propan) hoshiyasidan foydalanish 
neftni to’liqroq siqib chiqarishga yordam beradi. Nihoyat neftni to’liq siqib 
chiqarishga erishish uchun turli termik metodlardan foydalanish mumkin: qatlamga 
isitilgan issiq suv haydash, elektr isitkichlar bilan quduq tubi atrofini isitish va h.k. 
Qatlamning darzliligini sun’iy ravishda oshirish hisobiga uning o’tkazuvchanligini 
ko’paytirish maqsadida yer osti termoyadro portlatishlarini amalga oshirish samarali 
yo’nalish hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytsak, sobiq Ittifoqdagi konlarda neft beraolishlik koeffitsienti 
0,33-0,78 atrofida (1981 yil hisobida). Koeffitsientning o’rtacha miqdori AQSHdagi 
konlarda 0,325ga, O’zbekiston Respublikasidagi konlarda 0,25-0,3 teng. 
Quyida neft beraolishlik koeffitsientining miqdori xorijiy mamlakatlar bo’yicha 
berilgan (suratida ikkilamchi metodlarni ishlatilishi inobatga olinmagan, maxrajda 
esa inobatga olingan): 
Venesuela .................. 
Kanada ........................ 
Eron ............................ 
Iroq ............................ 
Quvayt
0,176/0,208 
0,238/0,294 
0,228/0,309 
0,301/0,407 
0,447/0,625 
Saudiya Arabistoni ... 
Bahrayn ......................... 
Liviya ............................. 
Afrika .......................... 
Frantsiya ........................ 
0,186/0,324 
0,228/0,271 
0,227/0,277 
0,187/0,234 
0,448/0,536