«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

7.2 rasm. Neft gazlarining va azotning 
ideal gazlar qonunlaridan og’ish egri 
shiziqlari:
a – t=54°S da: 1 – metan, 2 – 90% 
metan+10% propan, 3 – 80 % metan+ 20% 
propan, 4 – 70% metan+30% propan; b – 
t=37,8°S bo’lganda: 1 – azot, 2 – metan, 3
etan
7.1 rasm. Tabiiy gaz qovushqoq-
ligini bosim va temperaturaga 
nisbatan o’zgarishi 

---

152 
атм
š а
му тл
р
р
р


т
,
(7.5) 
r
š а
R
Т
t
Т
Т
т


.
(7.6) 
Hisoblab topilgan keltirilgan 
psevdokritik 
bosimlar 
va 
temperaturalarga ko’ra 7.3-
rasmdagi 
egri 
chiziqlar 
bo’yicha 
siqiluvchanlik 
koeffisienti aniqlanadi. 
Quyida 
misol 
keltiramiz. 
Zichligi 0,66 g/sm
3
ga teng 
bo’lgan gazning siqiluvchanlik 
koeffisienti 

z aniqlansin, 
uning 
tarkibi 
7.3-jadvalda 
berilgan (R
s
va T
s
ustunlar 7.1-
jadvalga binoan to’lg’azilgan). 
7.3-jadval 
Komponentlar 
Aralashmadagi 
komponentning 
miqdori u,
hajm. % 
Kritik bosim r
S
, 
MPa 
Kritik 
temperatura 
T
s
=T+t
kr
, 
0
S 
100
ур
С
100
уТ
С
Metan 
92,6 
4,58 
190,5 
4,24 
176,40 
Etan
1,6 
4,82 
305,28 
0,077 
4,88 
Propan 
0,4 
4,20 
369,78 
0,017 
1,48 
Normal 
butan 
2,2 
3,75 
425,0 
0,082 
9,35 
Normal 
pentan 
3,2 
3,29 
470,2 
0,106 
15,04 
Jami 
100,0 
4,518 
207,15 
Keltirilgan psevdokritik temperatura (
0
S da) quyidagicha bo’ladi: 
1,56
207,15
50
273
Т
R



. 
7.3 rasm. Neft gazining siqiluvshanlik koeffisientlari 
(M.A.Jdanov, 1981) 

---

153 
Keltirilgan psevdokritik bosim r=11,2 MPa uchun r
R
quyidagiga teng bo’ladi (MPa 
da) 
0,25
4,518
0,1
11,2
р
R



. 
7.3-rasm bo’yicha olingan T
R 
va
r
R
miqdorlariga binoan gazning siqiluvchanlik 
koeffisientini aniqlaymiz z=0,82.
Gazning fraksiyasi to’g’risida ma’lumot 
bo’lmay, 
aksincha, 
faqat 
ma’lumot 
uglevodorod 
gazining 
nisbiy 
zichligi 
to’g’risida bo’lsa, psevdokritik temperatura 
va bosim 7.4 va 7.5-rasmlardan taqribiy 
aniqlanadi. SHuni qayd etish lozimki, 7.4 va 
7.5-rasmlarda ko’rsatilgan taqribiy empirik 
bog’liqliklar faqat uglevodorod gazlari uchun 
to’g’ri keladi, ya’ni uglevodorod gazlarining 
molekulyar massasining ortishi ularning kritik 
temperaturasining ko’tarilishiga olib keladi. 
Agar gaz tarkibida uglevodorodlar bilan 
birga boshqa komponentlar ham uchrasa 
(azot, karbonat kislotasi va sh.o’.), u holda 
yuqorida 
qayd 
etilgan 
empirik 
bog’liqliklardan 
foydalanib 
bo’lmaydi. 
YUqoridagi misolda gazning havo bo’yicha 
zichligi 0,66 g/sm
3
ga teng. Bunga asoslanib, 
7.4 va 7.5-rasmdan psevdokritik bosim va 
temperaturani aniqlaymiz:
r
r
=4,68 MPa; T
r
=210
0
S ,
bunda keltirilgan psevdokritik bosim va 
temperatura quyidagilarga teng bo’ladi: 
2,41
4,68
0,1
11,2
р
р
р
r
му тл
R




; 
1,54
210
50
273
Т
t
Т
Т
r
š а
R





т
. 
Bu ma’lumotlar asosida 7.3-rasmdan z=0,818 ekanligini aniqlaymiz, bu esa avvalgi 
z=0,82 ga deyarli teng. Konlarda gaz zaxirasini hisoblashda gazning siqiluvchanlik 
koeffisientini aniqlash va inobatga olish albatta zarur. 
Bundan tashqari ko’pgina hollarda, jumladan gaz zaxirasini ashyoviy balans metodi 
bilan hisoblashda, qatlam gazining siqiluvchanlik koeffisientini bilish zarur. Qatlam 
gazining hajmiy koeffisienti bir kub metr normal gaz hajmining (standart 
sharoitlarda) qatlam sharoitidagi o’zgarishini ifodalaydi va (7.2) nisbat orqali 
aniqlanadi.