О’zbekistonning eng yangi tarixi

2. О‘zbekistonda yangi avlod kadrlar tayyorlash sohasidagi о‘zgarishlar. Ta’lim sohasidagi islohotlarning yangi bosqichi.
Prezidentimizning 2017 yil 7 fevraldagi "О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar strategiyasi tо‘g‘risida"gi Farmonida ijtimoiy soha, xususan, ta’lim va ilm-fan sohalarini takomillashtirish borasida qator vazifalar belgilangan.
Hujjatda ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yangi ta’lim muassasalari qurish, mavjudlarini rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlash barobarida ularni zamonaviy о‘quv va laboratoriya jihozlari, kompyuter texnikasi, о‘quv-metodik qо‘llanmalar bilan ta’minlash nazarda tutilgan.

2017-2021 yillarda oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish dasturini ishlab chiqildi, о‘quv dasturlarini yanada zamonaviylashtirish, pullik xizmatlar kо‘rsatish va moliyalashtirishning qо‘shimcha manbalarini izlashda oliy о‘quv yurtlarining vakolatlarini kengaytirish yо‘li bilan ularning mustaqilligi bosqichma-bosqich rivojlantirib borilmoqda.

Keyingi yillarda О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining yetmishga yaqin farmon, qaror va farmoyishi qabul qilindi. Bu tom ma’noda ta’lim tizimidagi о‘zgarish va yangilanishlar jarayonini boshlab berdi.
Ijtimoiy-iqtisodiy jabhalarda kechayotgan islohotlar muvaffaqiyati, yurt taraqqiyoti yuqori bilim va malakaga ega mutaxassislarga bog‘liq. Keyingi yillarda oliy ta’lim tizimida kechayotgan tub islohotlarning pirovard maqsadi ham ayni ezgu intilishlarni kо‘zlashi bilan ahamiyatli bо‘lmoqda. Davlatimiz rahbarining Oliy Majlisga Murojaatnomasida ham oliy ta’lim tizimida tahsil olish uchun teng imkoniyat yaratishga oid ishlarni takomillashtirish, mamlakatimizda bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini oshirish, oliy о‘quv yurtlari nufuzini yuksaltirish, sohaga yuqori malakali kadrlarni jalb etish va raqobatni kuchaytirish zarurligiga alohida e’tibor qaratgan edi.
2017-2021 yillarda О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar strategiyasida kо‘zda tutilgan zamonaviy talablar va ilg‘or xorijiy tajribalarni tatbiq qilish asosida yuqori malakali mutaxassislar, pedagog va ilmiy kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirishga yо‘naltirilgan vazifalar ijrosiga alohida e’tibor qaratilmoqda.
3. “Ta’lim tо‘g‘risida”gi qonunning yangi tahrirda qabul qilinishi. 11 yillik maktablarning tiklanishi. Yangi tipdagi kasb-hunar maktablarining, kollej va texnikumlarning tashkil etilishi.
Umumta’lim maktablariga 2017 yilda 10-sinfga о‘quvchilar qabul qilish qayta yо‘lga qо‘yildi. Bu akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga qabul jarayoni bilan barobar olib borildi. Bunda ota-onalar va о‘quvchilarning xohish-istaklari inobatga olindi.

2020 yil 23 sentabr kuni “Ta’lim tо‘g‘risida”gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi.

Qonundagi eng muhim о‘zgarishlar quyidagilardir:
Qonunga ta’lim va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning singdirilganligi prinsipi kiritildi;
11 yillik ta’limning hamda 6 yoshdan 7 yoshgacha bо‘lgan bolalarni bir yil davomida umumiy о‘rta ta’limga tayyorlashning majburiyligi о‘rnatildi;
Nodavlat ta’lim tashkilotlari tomonidan umumiy о‘rta va о‘rta maxsus ta’limning amalga oshirilishi mumkinligi mustahkamlandi;
Ta’lim olishning quyidagi shakllari belgilandi:
ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olish (kunduzgi);
ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish (sirtqi, kechki, masofaviy, dual);
oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;
katta yoshdagilarni о‘qitish va ularga ta’lim berish;
mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar tayyorlash;
inklyuziv ta’lim;
eksternat tartibida ta’lim olish.
Umumiy о‘rta va о‘rta maxsus ta’lim tashkilotlarining sinflarida ta’lim oluvchilar soni 35 nafardan oshmasligi belgilandi;
Bakalavriat yо‘nalishida ta’lim olish davomiyligi kamida 3 yil, magistraturada esa kamida 1 yil etib belgilandi;
Oilada ta’lim olgan va mustaqil ta’lim olgan shaxslarga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ta’lim tо‘g‘risidagi hujjat berilishi mumkinligi belgilandi;
Mahalliy davlat hokimiyati organlarining ta’lim sifati va darajasiga, shuningdek, pedagog xodimlarning kasb faoliyatiga bо‘lgan davlat talablariga rioya etilishiga doir vakolatlari bekor qilindi;
Ta’lim tashkilotlarida siyosiy partiyalarning tashkiliy tuzilmalarini tashkil etish taqiqlandi;
Chet davlatlari va О‘zbekiston oliy ta’lim tashkilotlari о‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida ularning bitiruvchilariga ikki tomonlama diplom (Double Diploma) berilishi mumkinligi belgilandi.
Vazirlar Mahkamasining 7.08.2020 yildagi “О‘zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang‘ich, о‘rta va о‘rta maxsus professional ta’lim tizimini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash tо‘g‘risida” 466-son qarori qabul qilindi.
Prezidentning 6.09.2019 yildagi “Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qо‘shimcha chora-tadbirlar tо‘g‘risida” PF-5812-son Farmonini ijro etish maqsadida qaror bilan quyidagilar tasdiqlandi:

• 
  Uzluksiz boshlang‘ich, о‘rta va о‘rta maxsus professional ta’lim tо‘g‘risidagi nizom;
  
• 
  Boshlang‘ich professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kasb-hunar maktablarining namunaviy ustavi;
  
• 
  О‘rta professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kollejlarning namunaviy ustavi;
  
• 
  О‘rta maxsus professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan texnikumlarning namunaviy ustavi.
  

Tizimida kollejlar va texnikumlar bо‘lgan vazirliklar, idoralar va xо‘jalik birlashmalariga tasdiqlangan namunaviy ustav asosida ularning ustavlarini ishlab chiqish hamda ularning faoliyatini ularga muvofiq yо‘lga qо‘yish topshirildi.
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 16.04.2020 yildagi 232-son qaroriga muvofiq kasb-hunar maktablarida boshlang‘ich professional ta’lim dasturlari asosida ta’lim oladigan о‘quvchilarga 2021/2022 о‘quv yilidan boshlab BHMning 1 baravari miqdorida oylik stipendiya uchun mablag‘lar ajratilishi hamda uch mahal ovqat bilan ta’minlanishi belgilab berildi.
Quyidagilar professional ta’limning asosiy vazifalari hisoblanadi:

• 
  ish beruvchilarning talab va takliflariga asosan kadrlarga bо‘lgan real ehtiyojni inobatga olgan holda iqtisodiyot soha va tarmoqlari uchun zarur bо‘lgan malakali mutaxassislarni tayyorlash hamda jamiyatning kasblar va mutaxassisliklarga bо‘lgan talablarini qondirish;
  
• 
  mehnat faoliyatida zamonaviy AKTni tatbiq qilish bо‘yicha amaliy kо‘nikmalarga ega bо‘lgan kadrlarni tayyorlash;
  
• 
  xorijiy ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni rivojlantirish, zamonaviy innovatsion о‘quv loyihalarini birgalikda amalga oshirish uchun malakali xorijiy mutaxassislarni jalb etish;
  
• 
  Xalqaro tasniflagich darajalari bilan uyg‘unlashgan tabaqalashtirilgan ta’lim dasturlarini hamda о‘qitishning kredit-modul tizimini bosqichma-bosqich joriy etish;
  

"Hayot davomida ta’lim olish" prinsipi asosida ta’lim olishga о‘tish uchun sharoitlar yaratish.

4. Oliy ta’lim sohasida qabul qilingan Qonunlar va ularda belgilangan vazifalar. Oliy ta’limda ta’lim kvotalarining oshirilishi. Ta’lim sohasida xalqaro hamkorlikning yо‘lga qо‘yilishi: yutuqlar va kamchiliklar. Keyingi yillarda mamlakatimizda ta’lim tizimini izchil rivojlantirish borasida keng kо‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 iyundagi “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bо‘yicha qо‘shimcha chora-tadbirlar tо‘g‘risida”gi qarori ta’lim tizimidagi islohotlarning mantiqiy davomi, о‘z vaqtida qabul qilingan muhim hujjat bо‘ldi. Qarorda oliy ta’lim tizimida bugungi kunda uchrayotgan og‘riqli nuqtalar ochiq-oydin sanab о‘tilgani holda, ushbu muammolarning yechimlari ham tо‘liq kо‘rsatib berildi. Hujjatga kо‘ra, alohida ta’lim yо‘nalishlari bо‘yicha о‘qish muddati kamida uch yil bо‘lgan bakalavriat hamda kamida bir yil bо‘lgan magistraturani joriy etish, 2018/2019 о‘quv yilidan boshlab tayanch oliy ta’lim muassasalari tomonidan tegishli ta’lim yо‘nalishlari va mutaxassisliklari bо‘yicha о‘quv rejalari hamda dasturlarining kadrlar buyurtmachilari ehtiyojlariga kо‘ra, mustaqil ravishda ishlab chiqilishi hududlarda malakali kadrlar bilan bog‘liq muammolarga yechim topilmoqda.
Yana bir muhim jihati shuki, endi talabalarning bilimini nazorat qilish va baholash borasida yangicha yо‘l tutiladigan bо‘ldi. Bunda ta’lim yо‘nalishlarining о‘ziga xos jihatlari inobatga olingan holda, avtomatlashtirilgan, talabalar bilimini baholashning portfolio, test sinovlari, ijodiy ish, antiplagiat kabi zamonaviy, shaffof hamda adolatli usullarini joriy etish kо‘zda tutilmoqda. Muayyan fanlardan dars bergan о‘qituvchi-pedagoglarning yakuniy nazorat jarayonidagi ishtirokini istisno qiladigan tizimning qо‘llanilishi ham ta’lim tizimida ochiqlik va shaffoflikni ta’minlaydi.
2019/2020 о‘quv yilidan boshlab oliy ta’lim muassasalarida “talabaning о‘zlashtirish darajasi — professor-о‘qituvchilar faoliyatini baholashning asosiy mezoni” tamoyilini joriy etila boshlandi. Bu ayrim о‘qituvchilarning kо‘r-kо‘rona dars о‘tib, о‘zining ham, talabaning ham, eng ayanchlisi, yetuk yosh kadrlarga kо‘z tikib turgan jamiyatimizning ham vaqtini о‘g‘irlashdek og‘ir oqibatlarni bartaraf qilishga imkon beradi. Qolaversa, Prezidentimiz qarori bilan oliy ta’lim muassasalarining professor-о‘qituvchilarini ularning vazifalari va faoliyat yо‘nalishlari bilan bog‘liq bо‘lmagan yig‘ilishlarga, tadbirlarga jalb etish taqiqlandi.
Bugungi davr talablari kechagi kunning mezonlaridan butkul farq qiladi. Hozir zamonaviy fikrlaydigan, eng sо‘nggi yangiliklar bilan hamnafas yashaydigan, kun sayin dunyoqarashini boyitib boradigan kadrlarni tayyorlashga ehtiyoj oshib bormoqda. Bu jarayonda, ayniqsa, oliy ta’lim tizimi zimmasiga katta mas’uliyat yuklanadi. Prezidentimizning mazkur qarorida belgilangan kompleks chora-tadbirlar yosh avlodni yetuk kadrlar etib tarbiyalashga qaratilgani bilan muhim ahamiyatga egadir.
Yurtimizda oliy ta’lim sohasida kechayotgan tub о‘zgarishlar jarayoni ota-onalar, о‘qishga ishtiyoqi baland bо‘lgan yoshlar, keng ma’rifiy jamoatchilikning fikri, taklif va mulohazalari asosida amalga oshirilayotgani e’tiborga molikdir. Jumladan, kunduzgi ta’lim bilan birgalikda kechki, sirtqi о‘qitish shakllarining qaytadan joriy etilgani, yangi-yangi oliy о‘quv dargohlarining tashkil etilayotgani, oliy ta’limda yoshlar qamrovining tobora kengayib borayotgani bu yо‘nalishdagi ezgu tashabbuslarning hayotiy ifodasidir.
Hozirgi kunda yurtimizda oliy ta’lim muassasalari va ularning filiallari jami 126 taga, xorijiy oliy ta’lim muassasalarining filiallari 24 taga yetdi. Bu kо‘rsatkich 2016/2017 о‘quv yilida 77 tani, 2017/2018 о‘quv yilida esa 86 tani tashkil etgan.
Yoshlarni oliy ta’limga yanada kengroq qamrab olish maqsadida oliy ta’lim muassasalariga talabalar qabul kvotalari oshirilmoqda. Yangi yо‘nalishlar va mutaxassisliklar bо‘yicha kadrlar tayyorlash yо‘lga qо‘yilmoqda, yangi oliy ta’lim muassasalari hamda xorijiy davlatlardagi nufuzli universitetlar filiallari tashkil etilmoqda.
2018/2019 о‘quv yilida oliy ta’lim muassasalarida kunduzgi ta’lim shakli bо‘yicha qabul kvotalarining ortganligi bilan bir qatorda, 51 oliy ta’lim muassasasida sirtqi ta’lim, 22 oliy ta’lim muassasasida maxsus sirtqi ta’lim va 9 oliy ta’lim muassasasida kechki ta’lim shakllari bо‘yicha oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlash yо‘lga qо‘yildi.
Yurtimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va sohalarining ehtiyojlaridan kelib chiqib, yangi ta’lim yо‘nalishlari va mutaxassisliklar bо‘yicha oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlashga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, 2016/2017 о‘quv yilida 15 ta’lim yо‘nalishi va 14 mutaxassislik, 2017/2018 о‘quv yilida 8 ta’lim yо‘nalishi va 10 mutaxassislik bо‘yicha kadrlar tayyorlash yо‘lga qо‘yilgan bо‘lsa, bu kо‘rsatkich 2018/2019 о‘quv yilida bakalavriat ta’lim yо‘nalishlari bо‘yicha 66 tani, magistratura mutaxassisliklari bо‘yicha 48 tani tashkil etdi.
2019 yil holatida yurtimizda tahsil olayotgan talabalar soni 344790 nafarni tashkil etdi. Bu kо‘rsatkich 2016/2017 о‘quv yilida 264095 nafarni, 2017/2018 о‘quv yilida esa 279674 nafar edi.
Talabalar sonining oshishi, о‘z navbatida, professor-о‘qituvchilar sonining ham ortishini taqozo etmoqda. Mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan professor-о‘qituvchilar 2016/2017 о‘quv yilida 23368 nafar, 2017/2018 о‘quv yilida 24904 nafarni tashkil etgan bо‘lsa, 2018/2019 о‘quv yilida professor-о‘qituvchilar soni 25418 nafarga yetdi.
2018/2019 о‘quv yilidan boshlab 11 oliy ta’lim muassasasida xorijiy oliy ta’lim muassasalari bilan hamkorlikda qо‘shma ta’lim dasturi asosida kadrlar tayyorlash yо‘lga qо‘yildi. Hozirgi kunda qо‘shma ta’lim dasturi asosida jami 1130 nafar talaba tahsil olmoqda.
2017 yil fevralda Prezidentimizning ilmiy kadrlarni tayyorlashning ikki bosqichli tizimiga о‘tish tо‘g‘risidagi Farmoni qabul qilindi va unga kо‘ra birinchi bosqich falsafa doktori (PhD) xalqaro talablarga muvofiq tayyorlana boshladi. Doktoranturaga qabul kvotasi ikki barobar oshdi. Dissertatsiyani kо‘rib chiqish tartibi soddalashtirildi. Ilmiy ishlar himoyasi 2017 yilda 2016 yil bilan solishtirganda 2 martaga va 2018 yilning yarim yil natijalari bо‘yicha 2,5 marta kо‘paydi.
Oliy ta’lim muassasalarining ilmiy salohiyati 2017/2018 о‘quv yilida о‘tgan yillarga nisbatan sezilarli darajada ortdi. Shu bilan birga tizimdagi rahbar va pedagog kadrlarning malakasini oshirishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. 2017 yildan oliy ta’lim muassasalari rahbar va pedagog kadrlarining malakasini oshirish tizimiga masofaviy о‘qitish shakllari joriy etildi, bugungi kunga qadar 1855 nafar tinglovchi mazkur kurslarda malakasini oshirdi. Ayni paytda masofaviy kurs tinglovchilari uchun vebinar texnologiyalar asosida onlayn ma’ruzalar tashkil etilishi yо‘lga qо‘yilgan.
2018 yil davomida maktabgacha ta’lim muassasalarini oliy ma’lumotli kadrlar bilan ta’minlash maqsadida 14 tayanch oliy ta’lim muassasasida kasbiy qayta tayyorlash kurslari faoliyati tashkil etilib, bugungi kunga qadar 15110 nafar tinglovchi bu kurslarni muvaffaqiyatli yakunladi va maktabgacha ta’lim muassasalariga ishga yuborildi. Ayniqsa “Defektolog (logoped)”, “Amaliy psixolog”, “Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisi” kabi ixtisosliklar bо‘yicha tahsil olgan yoshlar joylarda muvaffaqiyatli ishga joylashmoqda.
Bularning barchasi mamlakatimizda oliy ta’limni davr talabi, ijtimoiy-iqtisodiy soha talabidan kelib chiqqan holda isloh etish, yoshlarning oliy ta’limga bо‘lgan ehtiyojini qondirish, yurtimizni jadal ravnaq toptirish yuzasidan amalga oshirilayotgan ezgu ishlarning yorqin ifodasidir.