O’zbekistonda tog’ o’simliklari va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Savr archa formatsiyasi.
Savr archa shu nomli formatsiyaning edifikatori hisoblanib u O.Regel tomonidan 1880 yilda birinchi marta yozilgan. Hozirga qadar archalarning bir necha turlari mavjud edi, lekin oxirgi sistematik tadqiqotlar ularni savr archani sinonimlari ekanliklarini ko‘rsatdi (Pahomova 1968 ).
Savr archaning eng janubiy chegarasi Xindiqush hisoblanadi.
Ma’lumki, N.I.Vavilov savr archani 3400-3700 metr balandliklardagi Pafun davonidan topgan ekan. Uni shimoliy chegarasi esa Farg‘ona va Chotqol tog‘laridan o‘tadi.
Savr archa anchagina baland 15-20 m bo‘lib poyasini diametri 15-16 metrga etadi. Ma’lum bo‘lishicha savr archaning yaxshi gulashi uchun 8-15 gradus harorat zarur, havoning nisbiy namligi esa 30-40%. Tabiiy sharoitda urug‘idan unib chiqqan nihollarini o‘sishi sekinlik bilan o‘tadi, ularni 3-5 yillik bo‘ylari 3-5 sm dan oshmaydi. Keyincha y yillarda ham archa nihollarni sekin o‘sishi kuzatiladi.
Yaxshi sharoitlarda 10-20 yillik archalarni ildiz sistemasi faqatgina 50 sm chuqurlikka borib etadi. Savr archani shox-shabbalari qora archanikidek uncha qalin va sershox emas. U odatda tog‘ zonasining yuqori qismida tarqalgan bo‘lib, har xil yonbag‘irlarda o‘sa oladi. Archalar uchun eng qulayi bo‘z tuproqlar sanaladi. Bunday sharoitlarda 700-800 yillik archalarni balandligi 16-18 m va poyasini diametri 100-150 sm ni tashkil qilgan. To‘palang daryosi havzalaridagi ayrim archazorlar 1800 metr va undan yuqori (Drobov 1951). Pomirda esa 4700 metirlargacha ko‘tariladi (Gusev 1966).
G‘arbiy Tyanshanda savr archa juda kam uchraydi, yakka-yakka holidagi archalarni qurama tog‘ida batareyasining uchratamiz (Sidorenko, 1953).
1974 yilda Sh. Komolov ayrim holatdagi savr archani Oqbuloq daryosi havzasining yuqorisida uchratadi. O‘zbekistonda savr archa 2500-2700 balandliklarda, ya’ni Turkiston tog‘ining shimoliy yonbag‘irlarda o‘sadi, 2300-2600 metirli zonalarda esa qalin o‘rmon qoplamlarini hosil qiladi. Ayrim holatlarda qora va savr archalar aralash o‘sib ularni aniq chegaralarni belgilash qiyin. Odatda savr archalardan tashkil topgan qoplamlar orasida uchraydigan daraxtlar va butalarni tur tarkibi nisbatan bir xil va uncha boy emas.