O‘zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

USLUB: an’anavuy
JIHOZ:darslik
DARSNING BORISHI:
I. Tashkiliy davr : A) salomlashish
. B) davomatni aniqlash
II. UY VAZIFASINI SO’RASH
A)Mashqlar orqali.
212- mashq. Uyga vazifa. Badiiy asarlar matnidan izohlovchining qo'llanishiga 3—4 ta misol topib yozing.
B)Savollar orqalli


1.Aniqlovchining qanday turi izohlovchi deyiladi?
2.Izohlovchi vazifasida qaysi turkum so'zlari kelishi mumkin?
3Izohlanmish bo'lak va izohlovchining joylashuv tartibi qanday? Ularning o'rni almashtirilsa, ma'noga ta'sir qiladimi


III.YANGI MAVZU BAYONI
O'zbek tilida gap bo'laklarining joylashish tartibi asosan erkin bo'lsa-da, ular gapda ma'lum grammatik qoidalar asosida o'rinlashadi. Odatda, gapda ega va unga bog'langan bo'laklar oldin, kesim va unga bog'langan bo'laklar keyin joylashadi, ba'zan aksin- chasi ham bo'ladi: Bu yo'llar menga tanish. — Menga tanish bu yo 'liar.
Eganing ko'proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida {Men keldim), holning kesimdan oldin (ohista gapirdi), to'ldiruv- chining kesimdan oldin {she'rni yod oldi), aniqlovchining egadan oldin (qizil gul, do'stimning akasi) joylashuvi odatdagi, me'yoriy tartibdir.
Lekin nutqda doimo ham gap bo'laklarining odatdagi tartibi saqlanavermaydi, gapdan ko'zda tutilgan umumiy fikrga qo'shimcha ma'no, uslubiy yuk berish uchun tartib o'zgartirilishi mumkin.
Masalan:
Kecha akam samolyotda Farg 'onadan Toshkentga ketdi (boshqa yerga emas, Toshkentga).
Kecha akam samolyotda Toshkentga Farg'onadan ketdi (boshqa yerdan emas, Farg'onadan).
Kecha akam Farg'onadan Toshkentga samolyotda ketdi (boshqa narsada emas, samolyotda).
Kecha samolyotda Farg'onadan Toshkentga akam ketdi (boshqa kishi emas, akam).
Akam samolyotda Farg'onadan Toshkentga kecha ketdi (boshqa kuni emas, kecha). Ko'rinadiki, e'tibor qaratilgan ma'noni ifodalagan bo'lak kesim oldiga keltirilgan.
Gap bo'laklarining odatdagi va o'zgargan tartibining nutqda o'z qo'llanish o'rinlari bor. Odatdagi tartib ilmiy asarlar uslubi uchun mos bo'lsa, o'zgargan tartib og'zaki nutq uchun va badiiy (ayniqsa, she'riy) nutq uslubi uchun xos.