O‘zbekistonda davlat qarzlarini boshqarish xususiyatlari

Oʻzbekistonda davlat qarzlarini boshqarish muammolari

• 
  mutlaq qarzda davlat qarzining yuqori oʻsish sur’atlari
  
• 
  tashqi qarzning ustunligi qarz valyutasi xatarlariga ta’sirga olib keladi
  
• 
  xalqaro tashkilotlar oldidagi qarzning yuqori ulushi davlatning iqtisodiy xavfsizligiga tahdid soladi
  
• 
  davlat qarzlarini boshqarish uchun mukammal mexanizm yoʻqligi
  
• 
  yomon rivojlangan davlat qimmatli qogʻozlarining ichki bozori
  
• 
  tashqi qarzlar boʻyicha vakolatlarning bir nechta holatlar oʻrtasida taqsimlanishi qarzlarni boshqarish boʻyicha harakatlar zaif muvofiqlashtirilishiga olib keladi
  

Davlat qarzlarini boshqarishning mohiyati shundaki, davlat qarzlarini hal qilish boʻyicha mantiqiy oʻzaro bogʻliq chora-tadbirlar majmuini shakllantirishdir. Davlat qarzlarini boshqarish tizimining arsenali bu davlat qarzlarini boshqarishning quyidagi usullari:

• 
  qarzni konvertatsiya qilish (qarzdorlik rentabelligining oʻzgarishi)
  
• 
  konsolidatsiya (yangi qarz uchun berilgan qarzlarni oʻtkazish);
  
• 
  unifikatsiya (bir nechta kreditlarni bittaga birlashtirish);
  
• 
  innovatsiya (qarz oluvchi va qarz beruvchi oʻrtasida muayyan moliyaviy kredit majburiyatini boshqa majburiyat bilan almashtirish toʻgʻrisida kelishuv);
  
• 
  regress almashinuvi (davlat qarzini kamaytirish maqsadida amalga oshirilgan avvalgi kreditlar zayomlarini yangilariga almashtirish);
  
• 
  qarzni qaytarishni kechiktirish (qarzni toʻlashni kechiktirish);
  
• 
  qarzni bekor qilish (davlat oʻz majburiyatlaridan toʻliq voz kechish);
  
• 
  davlat qarzini qayta moliyalashtirish (ilgari olingan kreditlar, yangi kreditlar boʻyicha qarzni toʻlash).
  

Biroq, davlat qarzlarini samarali boshqarish uchun faqat Oliy Majlis tomonidan tasdiqlangan usullar va umumlashtirilgan limitlar (masalan, davlat qarzlari limitlari va yangi kreditlar) yetarli emas, ammo davlat qarzlarini boshqarish tizimini takomillashtirish boʻyicha muayyan choralar koʻrish kerak.

Davlat qarzlarini boshqarishdagi muhim jihatlardan yana biri qarz xatarini boshqarishdir. Hozirda turli xil xatarlarning salbiy ta’sirini zararsizlantirish va minimallashtirish yoʻllarini izlashga katta e’tibor qaratilmoqda. Turli xil qarz xatarlari orasida mikro va makro darajadagi xatarlarning ta’sirini minimallashtirishga alohida e’tibor berilishi kerak. Agar hukumat muvofiqlashtirilgan, izchil va samarali pul-kredit, byudjet, qarz va soliq-byudjet siyosatini olib boradigan boʻlsa, makro darajadagi xatarlarning salbiy ta’siridan qochish mumkin. Shu bilan birga, davlat qarzlarini boshqarishda asosiy e’tibor mikro darajadagi xatarlarni aniqlashga va ularni minimallashtirishga qaratilishi kerak: bozor xavfi, kredit xavfi, likvidlik xavfi, yuridik va operatsion xatarlar.

Qarz portfelidagi xatarlarning salbiy oqibatlari ta’sirini minimallashtirish davlat qarzlarini boshqarishda katta ahamiyatga ega. Ushbu tavakkalchilikning salbiy ta’sirini minimallashtirishga foiz stavkalari, toʻlov valyutalari, muddatlar va boshqalar boʻyicha qarz portfelining tuzilishini optimallashtirish orqali erishish mumkin. Bu hukumat qarzini koʻpgina salbiy omillarga bogʻliqligini kamaytiradi.

Hozirgi bosqichda O‘zbekistondagi davlat qarzi holatini koʻrib chiqing.

1- jadval