O‘zbekistonda davlat qarzlarini boshqarish xususiyatlari

Kalit soʻzlar: davlat qarzi, davlat kafolati, qarz siyosati, davlat gʻaznachilik obligatsiyalari, davlat qarzlarini boshqarish.

KIRISH. Qarz inqirozlaridan olingan tajribalarga asoslanib, soʻnggi 20-30 yil ichida davlat qarzlarini boshqarishda koʻplab mamlakatlarda sezilarli oʻzgarishlar yuz berdi. Fiskal va pul-kredit siyosatining operatsion oʻlchamlari taqdimoti, bu xarajatlar va risklar nuqtai nazaridan qarzni boshqarish maqsadlariga ega odatiy faoliyatga aylandi. Davlat qarzlarining hajmi asosan moliya siyosati va defisit bilan bogʻliq boʻlib, davlat qarzini boshqarish davlat qarzining tuzilishiga taʻsir qiladi va u orqali makroiqtisodiy va bozor xatarlari ta’sirida boʻladi. Davlat qarzlarini boshqarish davlat qarzlarini boshqarish strategiyasini byudjetni ijro etish uchun mablagʻlarni vaqtincha olishni ta’minlaydigan tarzda ishlab chiqish va amalga oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga, davlat qarzlarini boshqarish uzoq muddatli qarzning xatarlari va xarajatlari va davlat tomonidan belgilanadigan boshqa maqsadlar oʻrtasida muvozanatni oʻrnatish bilan bogʻliq maqsadlarga erishishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, hukumat siyosati uzoq muddatli moliyaviy barqarorlikni keltirib chiqaradigan iqtisodiy oʻsishni va qarzlarning optimallashishini ta’minlashi kerak. Hukumatlar, makroiqtisodiy nuqtai nazardan, oʻzlarining davlat qarzlarining oʻsish darajasi va stavkasi printsipial jihatdan barqaror boʻlishiga va ushbu xarajatlarga erishish va xavf maqsadlariga erishish oʻrtasida turli sharoitlarda xizmat koʻrsatilishini ta’minlashga harakat qilishlari kerak. Davlat qarzlari menejerlari fiskal va pul-kredit siyosati boʻyicha maslahatchilarining davlat sektori qarzlari barqaror yoʻlda qolayotgani va kreditorlik strategiyasi davlat qarzlarining haddan tashqari koʻp miqdorini kamaytirishga qaratilganligi borasidagi xavotirlariga qoʻshilishadi. Qarz menejerlari moliya organlari tomonidan davlat tomonidan moliyalashtirish ehtiyojlari va qarzdorlik darajasining qarz olish narxiga ta’siri toʻgʻrisida xabardor boʻlishlarini taʻminlashi kerak. Barqaror qarzlar masalasini qamrab oladigan koʻrsatkichlar qatoriga davlat qarziga xizmat koʻrsatish koʻrsatkichlari, davlat qarzining YaIMga va soliq tushumlariga nisbati koʻrsatkichlari kiradi. Muddati, valyuta yoki foiz stavkasi tarkibi hamda katta va moliyalashtirilmagan shartli majburiyatlar nuqtai nazaridan yomon tuzilgan qarzlar tarix davomida koʻplab mamlakatlarda iqtisodiy inqirozni keltirib chiqarish yoki targʻib qilishda muhim omil boʻlib xizmat qiladi.. Masalan, valyuta kursi rejimidan qat’i nazar yoki uning ichki qarz va chet el valyutasida ishtirok etishidan qat’i nazar, inqirozlar koʻpincha davlatlarning xarajatlarni tejashga haddan tashqari e’tibor berishidan kelib chiqadi va keyinchalik katta miqdordagi qisqa muddatli yoki oʻzgaruvchan qarzlar paydo boʻladi¹. Bu davlat byudjetlarini moliya bozori kon’yunkturasining jiddiy ta’siriga, shu jumladan, qarzni kechiktirishga majbur boʻlgan mamlakatlarning kredit qobiliyatining oʻzgarishiga olib keldi. Chet el valyutasidagi qarzning oʻziga xos tavakkallari bor va haddan tashqari ta’sir kuchi valyuta kursi yoki pul-kredit siyosatiga bosim oʻtkazishi mumkin, ayniqsa investorlar chet el valyutasida koʻrsatilgan davlat qarzlarini qayta moliyalashtirishda hal qilmasa. Davlat qarzlari portfeli xususiy sektor uchun beqarorlik manbaiga aylanadigan xatarlarni boshqarishni qisqartirish orqali hukumat qarzlarini oqilona boshqarish, keyin esa shartli majburiyatlarni boshqarishdagi oqilona siyosat mamlakatlarni zarar va moliyaviy tavakkalchilikka kamroq ta’sir qilishi mumkin.